W 1802 roku zamek oraz dobra szydłowieckie zakupiła księżna Anna Sapieżyna Zamoyska, która odsprzedała go w 1828 skarbowi Królestwa Polskiego. Zamek ulegał stopniowej dewastacji, między innymi urządzono w nim Skład Zbożowy Dzierżawcy Dóbr Rządowych.

 

W latach 60-tych XIX w. przejęli go w wieczystą dzierżawę Stumpfowie, znana rodzina przemysłowców.Wkrótce potem zamek przeszedł na własność właściciela browaru Maurycego Engermana, który urządził w nim skład piwa.  Nieużytkowany od połowy XIX wieku popadał w ruinę, dopiero w latach 60. XX wieku miał miejsce pełny remont budowli.

Zamek oddano miejscowym instytucjom publicznym, obecnie jest siedzibą Centrum Kultury oraz Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.

Dawniej z braku telewizji, radia, multimediów, urządzeń do odtwarzania dźwięku jedynym sposobem by słuchać muzyki było granie na instrumentach,powstały kapele grające na weselach i innych uroczystościach. Właśnie ta pierwsza sala obrazuje ponad 200 eksponatów instrumentów ludowych używanych przez kapele - od najprostszych takich jak listki,gwizdki do bardziej skomplikowanych jak harmonie,skrzypce.

Ramię herbu stanowią esownice dźwigające drugi, również profilowany gzyms. Całość wieńczy dekoracja złożona z esownic i festonów o wybitnie barokowym charakterze. Na kartuszu umieszczony jest orzeł radziwiłłowski. Dolny gzyms profilowany i belka spoczywająca na konsolach są zrekonstruowane.

Lata 1968 – 1975 były okresem organizacji muzeum, pozyskiwania i  gromadzenia unikalnych a zagrożonych zaginięciem instrumentów muzycznych. W 1976 r. muzeum stało się samodzielną placówką specjalistyczną, a Międzynarodowa Rada Muzyki Ludowej UNESCO w 1977 roku uznała muzeum w Szydłowcu za pierwsze w świecie muzeum ludowych instrumentów muzycznych jednego kraju.

W zgromadzonych zbiorach znajduje się wiele ciekawych, od dawna nie spotykanych instrumentów takich jak  liry korbowe, skrzypice polskie, suki biłgorajskie. Najstarszymi obiektami są: złóbcoki z 1705 r., basy kaliskie i mazowieckie z XVIII w., tarapata z XIX w., bębny - kotły z przełomu XVI/XVII w., bębenki z XVIII i XIX w. Do najciekawszych należy m.in. największy zbiór harmonii różnych typów, kozioł weselny z 1876r, dudy wielkopolskie. 

 

        

 

Znajdziemy tu dużą kolekcję cymbałów, skrzypiec, instrumentów glinianych, fujarek i piszczałek oraz instrumentów dudowych. Część instrumentów jest ściśle związana z pewnymi regionami Polski np. dudy podhalańskie, złóbcoki występują tylko w kulturze muzycznej Podhala, mazanki w Wielkopolsce, a skrzypce diabelskie i burczybas na Kaszubach. 

Wszystkie zgromadzone instrumenty nie były produkowane w fabrykach lecz wytworzone przez artystów ludowych, tradycje wytwarzania przechodziły z pokolenia na pokolenie. Większość instrumentów była budowana na własny użytek.

Od roku 1978 oprócz instrumentów muzycznych muzeum nabywa również eksponaty artystyczno-historyczne: materiały pisane, meble, przedmioty codziennego użytku, obrazy o tematyce związanej z działalnością muzeum i terenem szydłowieckim.

W zbiorach muzeum znajdują się dwa obrazy Władysława Aleksandra Maleckiego (1836-1900) jednego z najwybitniejszych pejzażystów XIX w., którego ostatnie latach życia związane były z Szydłowcem. Pierwszy obraz „Pejzaż z łódką” datowany jest na 1890 r., drugi „Pejzaż z kapliczką” artysta namalował  przed 1869 rokiem.

 

Podczas zwiedzania można wysłuchać dokumentalnych nagrań prezentowanych instrumentów.

 

Uwagi praktyczne:

1. W czasie zwiedzania muzeum wolno robić zdjęcia bez użycia lampy błyskowej.

2. Muzeum czynne od 1 kwietnia do 30 września we wtorek,środę,czwartek,piątek od 9⁰⁰ do 16⁰⁰ zaś w sobotę i niedzielę od 10⁰⁰ do 17⁰⁰.

3. Muzeum czynne od 1 października do 31 marca we wtorek,środę,czwartek,piątek, sobota,niedziela od 9⁰⁰ do16⁰⁰.

4. W poniedziałki i dni świąteczne muzeum nieczynne.

5 W soboty wstęp jest bezpłatny.

 

Reasumując, na pewno warto zwiedzić Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu chociażby aby obejrzeć wnętrza zamku i przy okazji zapoznać się z dawnymi zapomnianymi instrumentami wyeksponowanymi w szklanych gablotach za którymi są dopasowane tematycznie reprodukcje rycin, posłuchać  dźwięku instrumentów.

 

Opuszczamy muzeum - przed dalszym spacerem pozostaje nam podziwianie otoczenia parku Radziwiłłów - ale to już  w części II na którą zapraszam.

 

 

 

                   

Spacer po Szydłowcu część II -  park przy zamku, Rynek Wielki, Ratusz, Dom pod Dębem.

                                                                                                                    Wycieczka z dnia 1 lutego 2017 r.

 

       

 

      

 

W części I spaceru po Szydłowcu odwiedziliśmy cmentarz żydowski, synagogę garbarską, zamek na wyspie i Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych mieszczące się w zamku. Po wyjściu z muzeum podziwiamy otoczenie zamku - ja byłem w lutym więc przedstawiam kilka zdjęć w scenerii zimowej. 

 

    

 

Obecny park o powierzchni 7,85 ha, wraz z zamkiem znajduje się w zachodniej części Szydłowca - ograniczony jest ul.Kąpielową,Zamkową,Ogrodową i Sowińskiego. Za swojej świetności park był o wiele większy i na przestrzeni czasu przechodził wiele zmian.

 

                      

 

Prawdopodobnie w XV wieku powstał ogród włoski położony na północny zachód od zamku. Przed rozpoczęciem renesansowej przebudowy zamku w 1515 roku, Mikołaj Szydłowiecki powiększył obszar wyspy, pogłębił staw i założył zwierzyniec w którym hodowano sarny,daniele,jelenie, bażanty dla zamkowej rozrywki. Powstał wtedy duży park, ogród owocowy, warzywny, ogród włoski.

 

       

 

Kolejnymi właścicielami miasta byli Radziiwiłłowie, którzy również kontynuowali upiększanie parku. Prawdopodobnie za czasów Zygmunta Karola Radziwiłła  postawiono rzeźby z szydłowieckiego piaskowca.

 

       

 

 

                       

 

 

    

Przed dalszym spacerem przypominam mapkę z obiektami i trasę spaceru - w części II zaczynamy przy zamku na km 2,2.

 

       

 

2,4 km trasy - skrzyżowanie. Ulica Sowińskiego doprowadziła nas do trójkątnego rozgałęzienia - w prawo odchodzi ulica Narutowicza zaś w lewo ulica Kąpielowa. Skręcamy w lewo do rynku. Pośrodku rozgałęzienia ulic stoi kapliczka wykonana  w 1863 roku z piaskowca.

 

       

 

Skręcamy w lewo, w ulicę  Kąpielową prowadzącą do widocznego już z daleka Rynku Wielkiego.

 

     

 

2,6 km trasy - Rynek Wielki, obecnie w formie ronda  do którego dochodzi sześć ulic: Radomska, Kilińskiego, Kielecka, Kamienna, Rzeczna oraz Kąpielowa. Strona południowa rynku zamknięta jest potężną bryłą kościoła św. Zygmunta, zaś strona wschodnia,zachodnia i północna to zabytkowe kamienice pochodzące z XIX i XX wieku.

 

      

                                                                    

   

 

W większości tych kamienic na parterze znajdują się sklepy i małe firmy takie jak kwiaciarnia, zakład pogrzebowy, zakład krawiecki, kawiarnia, lodziarnia, zaś na piętrach mieszkania właścicieli. Charakterystyczne dla tych kamienic są duże półokrągłe bramy prowadzące na podwórza.

 

Dawniej Rynek Wielki wyglądał inaczej. W miejscu dzisiejszych kamienic stały renesansowe z attyką, kamieniarską obróbką okien i drzwi, podcieniami. Oprócz kamienic murowanych stały tu również domy drewniane z podcieniami. Widać to na grafice "Rynek w Szydłowcu" Zygmunta Vogela narysowanej w 1795.

 

 

Rynek Wielki na przestrzeni wieków był zawsze głównym placem Szydłowca i w swojej długiej historii nosił wiele nazw.

 

W pierwszym okresie był to po prostu plac targowy, potem nadano mu nazwę Rynku Wielkiego, od połowy XVIII wieku był to Rynek Katolicki lub Polski. W okresie II Rzeczypospolitej był to Plac 3-go Maja, natomiast w okresie PRL przemianowano go na Plac Świerczewskiego. W ostatnim czasie powróciła pierwotna nazwa Rynek Wielki.

 

     

 

Od początku  istnienia Szydłowca które sięga XIII w a być może i XII wieku, kolejni właściciele jak ród Odrowążów, Szydłowieckich, Radziwiłłów na Rynku Wielkim wznosili okazałe budowle niezbędne do funkcjonowania i reprezentowania miasta.

 

Te zachowane do dnia dzisiejszego są największymi obiektami zabytkowymi miasta. W czasie naszego spaceru zobaczymy Ratusz, kościół św.Zygmunta, kamienną dzwonnicę, budynek dawnej szkoły elementarnej i wiele mniejszych obiektów jak pomniki, pręgierze.

 

Pośrodku Rynku Wielkiego stoi późnorenesansowy budynek ratusza (na planie obiektów oznaczony nr 8) wybudowany w latach 1602 - 1629 zgodnie z prawem magdeburskim, obecnie mieści się w nim siedziba burmistrza i administracji samorządowej Szydłowca.

 

Ratusz wybudowany wg projektu braci Kaspera i Albrechta Fotygów. Fundusze na budowę zaczęto zbierać w 1599 roku i po trzech latach zebrano wystarczającą kwotę. Już w 1626 roku stała bryła ratusza, bez zadaszenia i tynków.

 

Trzy lata później  ukończono całkowicie budowę - ratusz otynkowano na biało, na wieży umieszczono renesansowy hełm, niewielkie hełmiki na bocznych wieżyczkach oraz zegar. Pierwotnie w attyce metodą sgraffito wymalowana była Męka Pańska. Ratusz stał się siedzibą władz miejskich, sądu.

 

W 1809 roku ratusz został zdewastowany przez Austriaków do tego stopnia, że planowano jego rozbiórkę i budowę nowego - po protestach mieszkańców projekt nie wszedł do realizacji . W czasie I wojny światowej górna część wieży została wysadzona w powietrze ( archiwalne zdjęcie dolne).

 

 

Będąc przy budynku ratusza w którym kiedyś mieścił się również sąd, warto zwrócić uwagę na jego otoczenie, tuż przy nim od strony wschodniej ustawione dwa pręgierze Sąd osądzał a kary wymierzano przy pręgierzach.

 

Jeden z tych pręgierzy pochodzący z XVII wieku, to kolumna zwieńczona kulą, ozdobiona z czterech stron maszkaronami z żelaznymi uchwytami do przywiązywania skazańców.

 

            

 

Drugi pręgierz tzw. :Zośka" to kolumna mająca na górze metalową galerię z ustawioną na niej figurą kobiety, symbolizującą pychę. Dokładnie nie wiadomo kiedy ustawiono "Zośkę" - na pewno stała już w 1795 roku bo uwiecznił ją razem z widokiem całego szydłowieckiego rynku znany polski rysownik i malarz ze szkoły Canaletta, Zygmunt Vogel.W pewnym okresie manierystyczna kolumna –podstawa rzeźby – została przeniesiona na cmentarz, gdzie do 2004 roku zdobiła nagrobek jednego z szydłowieckich proboszczów, ks. Stanisława Straszaka, zmarłego w roku 1833. Obecnie wróciła na swoje pierwotne miejsce.

 

Z "Zośką" wiąże się legenda - według kronikarskich zapisów z czasów radziwiłłowskich, pewien mieszczanin zarzucił żonie nierząd z innym mężczyzną. Kobieta, jak mówi zapis – "w pręgi ma być bita i wygnana nie ma w majętności Jego Xiążęcej Mości mieszkać". Przeważnie jednak poprzestawano na wystawieniu kobiety na pośmiewisko mieszkańców.

 

Bezpośrednio przy tym pręgierzu znajduje się wejście na ratuszową wieżę z której można podziwiać Szydłowiec i jego okolice z góry - oto kilka zdjęć

.

 

 

 

 

 

 

 

Widoczny na górnym i dolnym zdjęciu, odremontowany tzw. Dom pod Dębem (na planie obiektów oznaczony nr 9) to budynek wybudowany w 1819 roku z fundacji  księżnej Anny Sapieżyny w  stylu klasycystycznym.

 

Na zdjęciu z 1920 roku widoczny ratusz z uszkodzoną w czasie działań wojennych wieżą, zaś po lewej budynek szkoły elementarnej (Dom pod Dębem).

 

Załączam to zdjęcie z internetu by porównać jak wiernie odremontowano  budynek szkoły. Na współczesnych zdjęciach widać po lewej od szkoły dobudowany budyneczek Informacji Turystycznej. 

 

Początkowo mieściła się w nim szkoła elementarna, następnie w XX-leciu międzywojennym Biblioteka Powszechna, w czasie II wojny światowej, od 1940 urzędowała tu Żydowska Rada Starszych.  Po II wojnie światowej Dom Wycieczkowy "Pod Dębem", który początkowo posiadał duże znaczenie, jednak pod koniec lat 80-tych zaczął je tracić.

 

W końcu budynek zamknięto i urządzono w nim magazyn miejski. Obecnie w budynku funkcjonuje hotel.

W przybudówce obok mieści się Informacja Turystyczna.

 

 

Pomiędzy ratuszem a  kościołem św.Zygmunta stoi pomnik Tadeusza Kościuszki (na planie obiektów oznaczony nr 10) ufundowany przez mieszkańców miasta. Został zaprojektowany przez warszawskiego architekta A. Karczewskiego, odsłonięty w 1920 r. Na jego kolumnie widnieje napis "Naczelnikowi Narodu Polskiemu Tadeuszowi Kościuszce Szydłowianie 1920". Jest to najstarszy pomnik w mieście stojący w pierwotnym miejscu. W 2001 r. posąg został poddany renowacji. Obecnie pod pomnikiem odbywają się ważne uroczystości państwowe.

 

       

 

Zdjęcie u góry - tą część rynku doskonale pokazał malarz Józef Szermentowski na obrazie "Rynek w Szydłowcu" namalowanym w 1854 roku. Widać na nim od lewej: kościół św.Zygmunta, dzwonnicę przykościelną, nieistniejący obecnie dom, ratusz i zabudowę zachodnią pierzei rynkowej z charakterystycznymi drewnianymi domami z podcieniami.

 

Kto zmęczył się spacerem, może chwilę odpocząć przy kawie. W podziemiach renesansowego ratusza znajduje się  tzw. Piwnica Szydłowiecka.

 

Wejście znajduje się bezpośrednio przy wieży ratuszowej. W przyjemnej atmosferze można wypić kawę, zjeść ciastko lub coś zjeść - specjalnością jest kawa po szydłowiecku. Obecnie mieści się tu restauracja-kawiarnia hotelu "Oleńka"

 

 

 

 

 

Wypoczęci i najedzeni wracamy by kontynuować dalszy spacer. Zanim odwiedzimy kościół św. Zygmunta, dla lubiących ładne zakątki i widoki proponuję krótki skok w bok. Aby było łatwiej tam trafić załączam mapkę z naniesioną trasą.

 

 

Od budynku Informacji Turystycznej idziemy ul. Kamienną dosłownie 50 metrów i skręcamy na prawo w przejście między domami. Po dojściu do rzeczki Korzeniówki przechodzimy przez mostek i po 50 metrach możemy fotografować (na planie obiektów oznaczenie nr 18). 

 

Już samo dojście pomiędzy budynkami oddaje klimat dawnego Szydłowca, a po przejściu za rzeczkę otwiera się widok w kierunku ratusza, Domu pod Dębem i kościoła św. Zygmunta - oto kilka zdjęć.

 

              

 

 

                     

 

                    

 

     

 

Obok przedstawiam obraz nieznanego autora przedstawiający podobny widok co na moim zdjęciu górnym.

 

Obraz namalowany prawdopodobnie w okresie międzywojennym i zakupiony przez obecnego właściciela Pana Tomasza Szoplika na "pchlim targu" w Warszawie.

 

Skan załączam za zgodą obecnego właściciela - serdecznie dziękuję.

 

 

 

 

 

Powyższe widoki są w kierunku wschodnim, zaś patrząc na południe widać ocalały budynek z okresu po I wojnie światowej tj. kiedy w Szydłowcu powstało wiele zakładów. Dla przykładu podam, że w  tamtym okresie przy ul. Zamkowej i Słomianej powstało 11 zakładów garbarskich. W tym ocalałym budynku istniał młyn motorowy Warszawskiego. Dzisiaj niszczejąca własność prywatna na którą nie można wejść.

 

 

 

 

Wracamy tą samą drogą na ulicę Kamienną i kierujemy się na plac kościoła św. Zygmunta - 2,9 km trasy (na planie obiektów oznaczony nr 11).

 

Na dalszą część spaceru zapraszam do części III.

 

 

 

 

                   

Spacer po Szydłowcu część III -  kościół św.Zygmunta, góra trzech krzyży, cmentarz komunalny.

                                                                                                                    Wycieczka z dnia 1 lutego 2017 r.

 

      

 

Spacer w części II zakończyliśmy na Rynku Wielkim w okolicy kościoła na km 2,9 trasy. W części III spaceru po zwiedzeniu kościoła św.Zygmunta  (na planie obiektów zaznaczony nr 11) ruszymy dalej z ok. 3,0 km trasy - poniżej mapki z obiektami i trasą.      Kto jest zmęczony może zakończyć wycieczkę na 3,0 km trasy.

 

       

 

Kościół zamyka południową pierzeję Rynku Wielkiego. Został wybudowany w latach 1493 - 1509 z kamienia piaskowego przez Odrowążów Szydłowieckich w miejscu drewnianego kościoła.

 

 

Najstarszy dokument pisany dla parafii św.Zygmunta pochodzi z 1401 roku i dotyczy pierwszego drewnianego kościoła erygowanego przez braci Jakuba i Sławka Odrowążów, którzy przyjęli później nazwisko Szydłowieckich.

 

Kościół drewniany stał w tym samym miejscu tj. w południowej pierzei Rynku Wielkiego. W roku 1493 Jakub Szydłowiecki rozpoczął budowę murowanej świątyni, którą dokończył jego brat Mikołaj Szydłowiecki - kasztelan radomski i podskarbi wielki koronny. Mikołaj Szydłowiecki ufundował również większość wyposażenia kościoła oraz dobudował od strony południowej kaplicę - nekropolię rodową. Na kościelnym placu, od strony północnej stoi pomnik Jana Pawła II postawiony w 2007 roku, gdzie postać jest trochę zniekształcona, przez co wywołuje liczną krytykę zwiedzających.

 

Tuż obok figura św.Jana Nepomucena która powstała prawdopodobnie w połowie XIX wieku, wiadomo tylko, że w 1900 roku była odrestaurowana. Kościół wybudowany z piaskowca szydłowieckiego jest orientowany tzn. prezbiterium usytuowane jest od strony wschodniej.

 

Do prezbiterium przylega od strony północnej gotycka zakrystia i skarbczyk, posiadająca tak jak cała bryła kościoła duże przypory.

 

 

W latach 1662 - 1661 na dwóch przyporach wyryto kamienne zegary słoneczne zachowane do dnia dzisiejszego - poniżej po lewej jeden z nich.

 

       

Nad nawą, na dwuspadowym dachu krytym czerwoną dachówką wybudowana w XVII wieku wieżyczka (sygnaturka). W roku 1914 sygnaturka i kopuła kruchty zachodniej została zestrzelona przez wojska austriackie, odbudowane w roku 1926 wg planów Stefana Szyllera - znanego architekta warszawskiego. 

 

                                                         

Na archiwalnym zdjęciu  widać kościół św.Zygmunta zniszczony  w 1914 roku - bez sygnaturki i kopuły na kruchcie zachodniej. Dla porównania, obok zamieściłem zdjęcie wykonane w 2017 r.

 

Dla zainteresowanych, bardzo dużą oryginalną atrakcją mogą być wyryte w blokach piaskowca inskrypcje (graffiti) znajdujące się głównie po południowej stronie kościoła.

Jest ich ok. 100 szt i zawierają nazwiska, imiona i daty obwiedzione konturami budowli z chorągiewkami, część opatrzono krzyżami. Przypuszcza się , że zastępowały one płyty nagrobne mniej zamożnym parafianom chowanych na przykościelnym placu.

 

Z dat zawartych na inskrypcjach wynika że powstały na przełomie XVI - XVII wieku. Poniżej inskrypcje z 1674  oraz 1592 roku oraz napis upamiętniający Marcina Miecznika (Martinusa Gladiatora) z 1592 r.

 

 

 

 

Będąc na placu kościelnym warto zwrócić uwagę na wybudowaną w XVI wieku dzwonnicę (na planie obiektów zaznaczona nr 12), oraz piękną kruchtę od zachodniej strony kościoła z charakterystycznym baniastym hełmem i latarnią - oczywiście oba obiekty z kamienia szydłowieckiego

 

                  

 

   

 

Kiedy w roku 1555 Mikołaj Radziwiłł "Czarny" przyjął kalwinizm, zamknął w 1564 kościół, jednak nie zamieniając go na kościół protestancki. Katolikom przywrócił świątynię jego syn Mikołaj Krzysztof  Radziwiłł  zwany "Sierotka". W swojej historii kościół był kilka razy niszczony, między innymi w czasie pożaru w 1876 roku czy podczas I i II wojny światowej - zawsze odbudowywany. W latach 2004-2006 zewnętrza elewacja kościoła została gruntownie odnowiona, odzyskując swój pierwotny wygląd.

 

       

 

Wchodzimy do wnętrza świątyni przez wejście północne do przedsionka (kruchty) w której stoi kamienne Aspersorium czyli kropielnica – kamienne lub metalowe naczynie ze święconą wodą, umieszczone na trwale w przedsionku kościoła. Nad nią metalowy znak dedykacyjny tzw. zacheuszek z roku 2000.

 

Nie jest to jedyny zacheuszek, na ścianach wewnątrz świątyni  znajdziemy ich kilkanaście w miejscach namaszczenia ścian w trakcie poświęcenia kościoła. Dawniej namaszczenia ścian w dwunastu miejscach dokonywał zawsze biskup w trakcie liturgii poświęcenia kościoła, a znaki te nanosi się bezpośrednio po namaszczeniu ołtarza.

 

Obecnie biskup namaszcza ołtarz, a pomocnicy biskupa tzw.prezbiterzy ściany kościoła.Miejsca namaszczeń oznaczano w różny sposób: przy pomocy kamiennych płyt, malowania na tynku lub oznaczania kinkietami na świece. Zacheuszki z kościoła św. Zygmunta, malowane na tynku mają jednakowy motyw w postaci koła z ornamentowym krzyżem w środku.

 

W środku rzuca się w oczy ołtarz główny wykonany w latach 1507 – 1510, ufundowany przez Albrychta Władysława Radziwiłła i jego żonę Annę Sapieżankę.W ółtarz jest wmontowany późnogotycki  tryptyk ukoronowania Najświętszej Marii Panny w otoczeniu aniołów. Z uwagi na bogactwo snycerki i malarstwa należy do najpiękniejszych i najcenniejszych późnorenesansowych  ołtarzy na Mazowszu.

      

 

Jak widać na zdjęciach ołtarz główny znajduje się w prezbiterium  posiadającym ciekawe sklepienie gwiaździste , którego szkic w skali 1:1 znajduje się na północnej ścianie nawy w okolicy chóru.

 

 

W całym kościele w wystroju dominuje złoto - nic dziwnego że w starym porzekadle znalazło wyraz w przysłowiu „w szydłowieckiej farze są złote ołtarze” - co w tym przypadku jest zgodne z prawdą.

 

                      

 

W prezbiterium na północnej ścianie umieszczony jest przepiękny późnogotycki poliptyk, przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny i sceny ewangeliczne, został wykonany w 1509 r. w warsztatach krakowskich.

 

Tak otwarte skrzydła poliptyku jak na zdjęciu dolnym ukazują, centralnie -  scenę główną Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zaś na czterech kwaterach po bokach są zilustrowane sceny: po lewej na dole - Opłakiwanie Chrystusa, po prawej na dole - Zmartwychwstanie, po lewej na górze - dwie postacie świętych męczennic, Agnieszki i Katarzyny Aleksandryjskiej, po prawej na górze - dwie postacie świętych męczennic, Barbary i Doroty.

 

                 

 

Gdy zamkniemy widoczne na górnym zdjęciu skrzydła zewnętrzne widoczne są jedynie cztery kwatery skrzydłowe  z ośmioma postaciami świętych tzw.świadków Chrystusa ( po dwóch w kwaterze).

 

Są to: święty Jan Chrzciciel i Jan Jałmużnik, święty diakon Wawrzyniec i Szczepan, święty Wojciech i Wacław, święty Florian i Stanisław (zdjęcie na dole).

 

           

               

Zdjęcie z lewej pokazuje cały poliptyk z kwaterą centralną, dolną oraz z uchylonymi czterema skrzydłami.

 

W każdym skrzydle jest po cztery kwatery, co razem z kwaterą centralną i dolną daje 18 obrazów.

 

Gdy otwarte są cztery skrzydła ukazuje się osiem kwater z tzw. Cyklem Pasyjnym (zdjęcie dolne). Patrząc od kwatery górnej lewej jest to: Modlitwa Jezusa w Ogrójcu, Pojmanie Chrystusa, Chrystus przed Kajfaszem, Chrystus przed Piłatem, Biczowanie Chrystusa, Upadek pod krzyżem, Chrystus oczekujący na śmierć i Śmierć na krzyżu.

Za życia Jakuba Szydłowieckiego powstała najpewniej część środkowa ołtarza oraz sceny pasyjne na skrzydłach.

Po śmierci Jakuba Szydłowieckiego w 1509 r. to właśnie wdowa po nim – Zofia miała czuwać nad dalszymi pracami przy szydłowieckim ołtarzu.

 

                

 

Bez względu jak otwarte są skrzydła, na dole zawsze jest widoczna kwatera z wyobrażeniami rodziny Szydłowieckich - fundatorów poliptyku. Jest tam Jakub Szydłowiecki, jego żony i córki.

 

             

 

W prezbiterium, na ścianie północnej obok portalu wejściowego z metalowymi drzwiami do zakrystii znajduje się płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego z czerwonego marmuru węgierskiego wykonana przez Bartłomieja Berrecci, budowniczego kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu.Jeszcze w XIX wieku nagrobek miał bogatą oprawę architektoniczno-rzeźbiarską o czym świadczą fragmenty wmurowane na murze ogrodzeniowym kościoła.

 

     

 

Boczne złocone ołtarze poświęcone są Matce Boskiej Szkaplerznej i św. Annie. Na zdjęciu dolnym widać ołtarze boczne oraz piękne sklepienie gwiaździste w prezbiterium.

 

Na ołtarzach bocznych można zauważyć opisywane wcześniej zacheuszki w formie koła z krzyżem - symbol namaszczenia ołtarzy (zdjęcie dolne)

 

                   

      

W dużo szerszej i wyższej od prezbiterium nawie głównej widzimy, wyjątkowy jak na gotyk, płaski wykonany z desek modrzewiowych strop z polichromiami przedstawiającymi patrona kościoła, św.Zygmunta Króla w majestacie.

 

 

Polichromie na stropie wykonano w 1754 roku i przedstawiają one św.Zygmunta, Czterech Ewangelistów, Wniebowzięcie Matki Boskiej, św. Rocha, św. Kazimierza, Matkę Boską Szkaplerzną.

 

Autorem częściowo zachowanych polichromii w nawie, a także na stropie nawy jest sprowadzony przez Mikołaja Szydłowieckiego cysters Stanisław Samostrzelnik.

 

 

W nawie, na ścianie północnej znajduje się dwustronny nagrobek ostatniego Radziwiłła, który władał Szydłowcem i jego żony Marii (nie zostawili potomków). Na zewnętrznej ścianie kościoła umieszczono architektoniczną obudowę z tablicą inskrypcyjną, natomiast wewnątrz kościoła nagrobek z rzeźbą.

 

 

 

Na czarnym marmurowym cokole znajduje się piękna rzeźba kobiety z białego marmuru symbolizująca leżącą Ariadnę, sygnowana przez znanego rzeźbiarza Jakuba Monaldiego w 1795.

 

Nagrobek powstał na zamówienie ówczesnego proboszcza Józefa Gawdzickiego – brata zmarłej, jako swoisty dowód jego ambicji.

 

Otóż hr. Maria z Gawdzickich Radziwiłłowa, ukochana żona Mikołaja Radziwiłła, jako aktorka i córka kuchmistrza księcia Augusta Czartoryskiego, nie była godną partią dla magnata.

 

Książę, wbrew stanowisku rodziny i nie zważając na opinię środowiska, poślubił wybrankę swego serca, dając dowód, że miłość wszystko zwycięża, także śmierć.

 

Mówi o tym epitafium: „Xsiąże Mikołay Radziwiłł z Małżonką swoią Maryą z Gawdzickich Radziwiłłową iako nierozdzielni za życia tak nierozłączeni po śmierci w tym tu grobowcu spoczywają”.

 

Historia ich wielkiej miłości znalazła swoje odbicie w „Trędowatej” Heleny Mniszkówny. Z ciekawszych detali wyposażenia nawy jest renesansowy strop pod chórem z roku 1519 - 1532 z dobrze zachowanymi do dzisiaj rzeźbionymi i malowanymi rozetami w laurowych wieńcach, oraz droga krzyżowa umieszczona na ścianach.

 

          

 

Po stronie południowej nawy znajduje się kaplica Najświętszej Marii Panny wybudowana pierwotnie jako nekropolia Szydłowieckich. Budowę kaplicy rozpoczął Jakub Szydłowiecki, a dokończył jego brat Mikołaj. W ołtarzu kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej Rodzicielki, sprowadzony z Flandrii. Nad wejściem do kaplicy NMP znajduje się rzeźbiony krucyfiks w otoczeniu aniołów zbierających do kielichów krew z ran Chrystusa.

 

                              

 

Na jednej ścianie kaplicy Najświętszej Marii Panny ciekawe zestawienie obrazów przedstawiających polskich świętych kanonizowanych przez Papieża Jana II autorstwa Wojciecha Wdowskiego z Radomia.

 

Papież Jan Paweł II - 27 kwietnia 2014, w Niedzielę Miłosierdzia Bożego, papież Franciszek podczas uroczystej mszy świętej na placu świętego Piotra przy koncelebrze emerytowanego papieża Benedykta XVI, bł. Jan Paweł II został ogłoszony świętym i włączony w poczet świętych Kościoła katolickiego.

 

św. Faustyna Kowalska,   św.Maksymilian Kolbe,   św.Urszula Ledóchowska

 

 

 

 

św.Albert Chmielowski,   św.Józef,Sabestian Bilczewski,  św.Rafał Kalinowski

 

 

 

 

 

 

św.Jadwiga Królowa Polski,       św.Jan z Dukli,      św.Kinga

 

 

 

 

Jan Paweł II w ciągu 26 lat trwania swego pontyfikatu wyniósł na ołtarze więcej świętych niż wszyscy poprzedni papieże od końca XVI wieku, ogromnie wzbogacając panteon świętych i błogosławionych czczonych przez katolików na całym świecie.

W szczególny sposób dotyczy to Polaków, których Kościół katolicki wskazał oficjalnie jako wzór świętości dla swoich wiernych. Do chwili, gdy Karol Wojtyła zasiadł na stolicy Piotrowej Kościół polski mógł się cieszyć zaledwie z 15 oficjalnie kanonizowanych świętych, za pontyfikatu Jana Pawła II natomiast wzbogacił się aż o 12 kolejnych osób. Jeśli chodzi o osoby beatyfikowane związane z naszym krajem to do 1978 r. ich grono składało się z 63 osób, natomiast Jan Paweł II wyniósł na ołtarze kolejnych 154 polskich błogosławionych.

 

Również w kaplicy Najświętszej Marii Panny, na ścianie wschodniej zobaczyć można przepiękny XVI-wieczny obraz i krucyfiks na tle płaskorzeźbionej panoramy Jerozolimy.

 

 

 

Na przedłużeniu chóru na ścianie zachodniej umieszczone są organy wykorzystywane również do celów koncertowych w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Kameralnej i Organowej.

 

 

Poza tym co pokazałem w tej fotorelacji, w kościele znajduje się wiele innych drobniejszych detali architektonicznych i wyposażenia wnętrza zasługujących na uwagę - zworniki i wsporniki z herbami rodowymi,portale, konfesjonały, ambona, obrazy itp. My kończymy wizytę w świątyni i idziemy dalej.

 

3,0 km trasy - ul. Zakościelna z tyłu kościoła św.Zygmunta. Można tu dojść schodkami bezpośrednio z placu kościelnego lub od strony ul. Kamiennej (ok. 50 m od niej). Warto tu zajrzeć chociażby dla ładnego widoku na kościół św. Zygmunta oraz dawną zabudowę uliczną. (zdjęcia dolne).

 

   

Od strony południowej kościoła istniał dawniej głęboki wąwóz, dlatego też dla wygody księży został zbudowany nad nim mostek prowadzący do plebanii. Źródła pisane podają, że już w 1801 roku istniał mostek - dzisiaj pod mostkiem przebiega ul. Zakościelna (zdjęcie górne).

 

                        

 

3,2 km trasy - Skrzyżowanie ul. Kamiennej z ul. Folwarczną.Po przejściu skrzyżowania idziemy dalej ul. Kamienną. W tym miejscu warto spojrzeć do tyłu skąd przyszliśmy. Ładny widok na starą zabudowę ul Kamiennej  kontrastującą z obiektami murowanymi które niedawno odwiedziliśmy: wieża ratusza, kościół z dzwonnicą.

 

     

 

 

Kto  chce zobaczyć jeszcze szerszy widok musi skręcić w prawo w ul. Folwarczną i po ok. 100 metrach w okolicy mostu otwiera się widok na budynek dawnego młyna mechanicznego, ratusz, dzwonnicę i kościół - dwa zdjęcia dolne.

 

       

 

 

 

Wracamy do skrzyżowania i dalej wędrujemy ul. Kamienną.      

 

3,3 km trasy - Góra Trzech Krzyży (oznaczona na planie obiektów nr 13). Jest to wzniesienie przy ul. Kamiennej zwane przez miejscowych Małą Golgotą. Miejscowa tradycja wiąże to miejsce z panującymi w mieście zarazami, szczególnie w II połowie XVII wieku - żeby się chronić przed zarazą ludność postawiła na wzniesieniu trzy krzyże.

 

 

 

Wzniesienie znajduje się na wysokości 272 m n.p.m. ale jedynie ok. 8 m od poziomu ulicy Kamiennej  i jest sztucznym usypiskiem-hałdą.

 

Łatwo tu trafić - przy ul. Kamiennej prowadzącej na cmentarz komunalny ustawiono tablicę informacyjną z której dowiadujemy się że w tym miejscu znajdują się najstarsze ślady eksploatacji piaskowca szydłowieckiego.  

 

Badania historyków i geologów wskazują, że góra powstała wskutek nagromadzenia materiału odpadowego powstałego przy eksploatacji i obróbce piaskowców szydłowieckich w miejscu, gdzie znajdował się najstarszy kamieniołom szydłowiecki. Jeszcze dzisiaj można zauważyć otaczające hałdę dawne  wyrobiska zabudowane domami. Na jednym z najstarszych planów Szydłowca pochodzących z 1826 roku w tym miejscu geodeta miejski Jan Zawadzki zaznaczy istniejący kamieniołom.

 

Przy krzyżach  w ostatnich latach ustawiono figurę Matki Boskiej dłuta Aleksandra Majewskiego. Po wejściu na górę rozpościera się ładna panorama w kierunku Starego Miasta. Na zdjęciu poniżej patrząc od lewej widać: zamek, częściowo za drzewami stary młyn mechaniczny, renesansowy ratusz i gotycka bryła kościoła św. Zygmunta z dzwonnicą.

 

    

 

Ulicą kamienną dochodzimy do cmentarza komunalnego (na planie obiektów zaznaczony nr 14) który powstał krótko przed 1811 roku, kiedy to z przyczyn przepisów sanitarnych  zaprzestano pochówków wokół tutejszych świątyń.

 

3,4 km trasy - pierwsza brama wejściowa na cmentarz którą wchodzimy. Cmentarz szydłowiecki dokumentuje nie tylko historię ludzi, ale również ich pracę i kunszt. Spotkamy tu wiele nagrobków wykonanych z piaskowca szydłowieckiego, gdyż te okolice słynęły z wielu kamieniołomów z których wydobywano i przetwarzano ten materiał. Na cmentarzu znajduje się wiele nagrobków ukazujących kunszt tutejszych rzemieślników - oto kilka z nich:

 

           

 

Najstarsze nagrobki pochodzą z 1811 roku i z zasady tą datę uważa się za datę założenia cmentarza.

Na cmentarzu chowano również poległych w czasie powstania styczniowego z 1863 roku co upamiętnia nagrobek ustawiony przez społeczeństwo Szydłowca. Również nieznani żołnierze polegli w czasie I wojny światowej (1914-1920) mają swoją osobną kwaterę.

 

W środkowej części cmentarza wydzielony jest osobny obszar cmentarza wojennego 136 żołnierzy Wojska Polskiego, korpusu ochrony pogranicza, poległych za Ojczyznę 8 września 1939 roku w miejscowości Barak i w okolicy Szydłowca i żołnierzy Armii Krajowej poległych w latach okupacji.

 

 

3,8 km trasy - nieczynny kamieniołom "Podkowiński" (oznaczony na planie obiektów nr 19). Eksploatację surowca zaprzestano w latach 60 i 70 XX wieku. Kamieniołom Podkowiński znajduje się bezpośrednio przy ul.Kamiennej na wysokości nowej części cmentarza komunalnego.

  

 

Tu kończymy nasz spacer i wracamy do centrum Szydłowca. Jeżeli ktoś ma ochotę może wydłużyć wycieczkę do nieczynnego kamieniołomu "Pikiel". Poniżej mapka z trasą i odległością.

 

Po zobaczeniu nieczynnego kamieniołomu "Podkowiński" udajemy się ul. Kamienną  w kierunku południowym. Po ok. 100 metrach dochodzimy do ul. Majora Hubala.

 

Przechodzimy na drugą stronę. Mamy teraz do wyboru dwie polne drogi rozchodzące się w literę "V". prawą biegnie czerwony szlak, my idziemy drogą polną odchodzącą w lewo.  Po przejściu od skrzyżowania ok. 180 metrów skręcamy w ścieżkę do widocznego już kamieniołomu.

 

   

Obecnie na terenie Szydłowca pozostały trzy nieczynne od lat kamieniołomy, dwa z nich leżą blisko siebie i są to właśnie kamieniołom "Podkowiński" i "Pikiel". Nazwy obydwu wywodzą się od dawnych przedwojennych przedsiębiorców kamieniarskich. Trzeci z nieczynnych kamieniołomów "Polanki" leży dalej od miasta.

 

                     

 

Rozporządzeniem wojewody radomskiego z dnia 18 kwietnia 1996r. nieczynne kamieniołomy zostały uznane za chronione prawem stanowiska dokumentacyjne. 

 

     

 

Eksploatację przerwano w latach 60 i 70 XX wieku. Występujące w nich piaskowce prezentują zjawiska odkładania osadów morskich. Widoczne w piaskowcach, zastygłe w kamieniu zmarszczki prądowe, ślady drobnej roślinności i odciśnięte pnie drzew wskazują na istnienie tu w jurze dolnej płytkiego zbiornika wodnego o wyraźnej obecności prądów morskich lub wpływającej do morza rzeki. Oba wyrobiska obecnie zalane są wodą o znacznej głębokości, od 6 do 8 m.

 

   

 

Myślę, że po zamieszczeniu tylu zdjęć z Szydłowca zachęcę chociaż kilka osób do jego odwiedzenia. Naprawdę warto, czas spędzony w tym pięknym miasteczku na pewno dostarczy dużo wrażeń.

 

Dziękuję miłej Pani z Informacji Turystycznej (mieszczącej się 20 mb. od ratusza) za udostępnienie mi wejścia do zamkniętych obiektów kościoła św.Zygmunta, wieży ratuszowej i cmentarza żydowskiego. Pozdrawiam.

 

 

 

Powrót do strony głównej:  STRONA GŁÓWNA 

 

 

 

 

Przy opracowaniu wszystkich trzech części fotorelacji korzystałem:

http://www.zskop.eu/miasto/fara.html

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/17420,szydlowiec-kosciol-farny-pw--sw--zygmunta.html

http://www.szydlowiec.pl/phocadownload/publikacje/Przewodnik_turystyczny.pdf

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Szyd%C5%82owcu

https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_Szyd%C5%82owcu

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Szyd%C5%82owcu

http://szydlowiec.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2605&Itemid=254&lang=pl

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rynek_Wielki_w_Szyd%C5%82owcu

http://www.mwkz.pl/archiwum-aktualnosci-lista/826-rewitalizacja-szydowca

http://szydlowiec.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2527&Itemid=246&lang=pl

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dom_pod_D%C4%99bem

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/20694,szydlowiec-pomnik-tadeusza-kosciuszki.html

http://instrumenty-tradycja.pl/siedziba/

http://szydlowiecpowiat.pl/wiadomosci/1/wiadomosc/90951/pasja_i_zmartwychwstanie_w_kwaterach_gotyckiego_poliptyku_w_szyd

http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Rocznik_Muzeum_Swietokrzyskiego/Rocznik_Muzeum_Swietokrzyskiego-r1967-t4/Rocznik_Muzeum_Swietokrzyskiego-r1967-t4-s177-260/Rocznik_Muzeum_Swietokrzyskiego-r1967-t4-s177-260.pdf

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Pawe%C5%82_II#Procesy_wyniesienia_na_o.C5.82tarze

http://www.muzeuminstrumentow.pl/index.php?id=1

http://www.kirkuty.xip.pl/cmentarze_zydowskie.htm

tablice informacyjne przy obiektach