ROZTOCZE. Zamość część II - świątynie na Starym Mieście.

                                                    Wycieczka z dnia 28 lipca 2020 r.

W części I w czasie spaceru po Starym Mieście Zamościa pokazałem dużą ilość obiektów które warto zobaczyć będąc w tym mieście. Ponieważ wyszedł z tego spory tasiemiec postanowiłem nie pokazywać obiektów sakralnych, które pokażę w tej części.

 

      

Zwiedzając Zamość nie można pominąć obiektów sakralnych które mają bardzo długą i ciekawą historię - chociażby dlatego, że miasto zamieszkiwała nie tylko ludność polska ale liczne inne narodowości: Ormianie,Grecy, Żydzi. To zaowocowało budową świątyń wyznania rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, ormiańskiego, prawosławnego oraz żydowskiego.

 

W tej fotorelacji załączam plan Starego Miasta Zamość z zaznaczoną lokalizacją pokazywanych świątyń.

 

 

 

Najważniejszym takim obiektem jest Katedra (oznaczona na planie nr 1). Wybudowana  wg projektu włoskiego architekta Bernardo Morando na przełomie XVI/XVII wieku z fundacji założyciela miasta Jana Zamoyskiego.

 

       

 

Katedrę można oglądać ze wszystkich stron, ale najładniejszy widok jest od strony Bramy Szczebrzeskiej. Wydaje się, że kiedyś celowo zamurowano Bramę Lubelską aby skierować ruch odwiedzających Jana Zamoyskiego przez Bramę Szczebrzeską. Po przejściu tej bramy goście hetmana musieli przejść obok katedry uosabiającej całą architekturę miasta, a herby i tablice fundacyjne na katedrze przypominały im o roli rodu Zamoyskich.

 

 

 

 

 

Styl architektoniczny katedry jest związany z tzw. renesansem lubelskim. Jej wymiary, w stosunku 3:2 wynoszą 45 m długości i 30 m szerokości.

 

Architekt Bernardo Morando zastosował dla całego Zamościa jednostkę miary tzw.sznur równy 45,75 metra projektując Katedrę w skali 15-krotnie mniejszej.

Wymiary oraz poszczególne części katedry odpowiadały poszczególnym obiektom miasta i tak:

• prezbiterium katedralne odpowiadało rezydencji Zamoyskiego

• korpus główny katedry odpowiadał długości miasta

• nawa główna katedry to oś miasta wschód-zachód

• nawy boczne to ciągi ulic z podcieniami

• oś poprzeczna katedry to trzy place miasta leżące w osi północ-południe

• trzy wejściowe portale do katedry to trzy bramy miejskie: Szczebrzeska, Lubelska i Lwowska. Na planie miasta zaznaczona rezydencja, zaś na planie katedry zaznaczone prezbiterium odpowiadające powierzchnią rezydencji (pomniejszone na planie 15 razy).

 

Początkowo była to kolegiata którą w roku w 1992 roku podniesiono do rangi katedry.Wewnątrz znajduje się dziewięć kaplic bogatych w cenne ołtarze, obrazy. Pod nawą główną krypta z prochami Zamoyskich. Zwiedzanie Katedry jest bezpłatne.

 

                    

 

 

 

Od strony północnej Katedry wolnostojąca dzwonnica wybudowana w II połowie XVIII wieku, w sezonie letnim jest udostępniona dla turystów - pokazana i opisana w części III.

 

Na Rynku Wodnym, w jego prawie całej południowej pierzei znajduje się fasada nieistniejącego już klasztoru Klarysek - (oznaczona na planie nr 2).

 

Z całego dawnego zespołu klasztornego dzisiaj najbardziej charakterystyczna jest fasada dawnego kościoła klasztornego – doskonale widoczna idąc z Rynku Wielkiego ulicą Moranda.

Kościół został wybudowany ok. roku 1696 w stylu barokowym, a jego fundatorem była Anna z Glińskich Zamoyska.

Od strony wschodniej kościoła w latach 1769-1774 z fundacji ordynata Jana Jakuba Zamoyskiego wybudowany został budynek jednopiętrowy pełniący funkcję klasztoru.

Początkowo w klasztorze przebywały Klaryski (franciszkanki) a po kasacie ich zakonu w 1784 kościół objęli franciszkanie, a od 1787 siostry miłosierdzia – które do roku 1812 prowadziły tu szpital.

Dalsze losy kompleksu:

• od 1817 roku istniał w nim lazaret wojskowy

• przed II wojną światową siedziba policji

• w 1947 roku dom dla sierot z Warszawy prowadzony przez Społeczny Komitet Opieki

• od 1949 do 1985 kompleks zamieniono na Państwowy Dom Dziecka. Od roku 2010 funkcjonuje tu Państwowa Szkoła muzyczna, a dawnym kościele Klarysek jest sala koncertowa.
  

 

Kolejną budowlą sakralną o bogatej przeszłości oraz świadczącej o wielowyznaniowym przekroju społeczeństwa zamieszkującego Zamość jest cerkiew grecko-ruska, obecnie kościół św.Mikołaja (na planie oznaczona nr 3).

 

Jest on zlokalizowany w południowej części ulicy Bazyliańskiej w pobliżu południowo wschodniego dawnego bastionu nr I. Bastion nr I został zburzony w 1916 roku podczas budowy linii kolejowej – pozostała po nim ziemna wyniosłość kryjąca kazamaty – to z niej robione zdjęcie dolne.

 

 

 

 

W miejscu dzisiejszego kościoła św. Mikołaja pierwotnie stała drewniana cerkiew wystawiona na podstawie wydanego przez hetmana Jana Zamoyskiego w 1589 roku . Służyła dla przybywającej do Zamościa ludności greckiej. W tym czasie ludność przybywająca z Rusi miała swoją cerkiew na Przedmieściu Lwowskim.

 

Od 1618 roku cerkiew grecka przejęta została przez ruskie bractwo cerkiewne i w jej miejscu z fundacji ordynata Tomasza Zamoyskiego wybudowano w latach 1618-1631 cerkiew murowaną.

 

       

 

W latach 1690-1698 dobudowano do niej obronną wieżę ze strzelnicami wzmacniając obronę Zamościa od strony południowo-wschodniej.

Od 1700 roku cerkiew przejęli bazylianie, a w 1865 roku prawosławni, zmieniając jej wygląd zewnętrzy poprzez nasadzenie cebulastych hełmów nad prezbiterium i nawą.

W 1918 roku władze austriackie przekazały cerkiew katolikom na kościół szkolny – usunięto wystrój rosyjsko-cerkiewny, a kościół katolicki otrzymał nowe wezwanie św.Kostki.

To jeszcze nie koniec, gdyż w latach 1941-1944 pod okupacją niemiecką kościół użytkowali Ukraińcy wyznania greckokatolickiego. Kościół za patrona otrzymał św. Mikołaja.

Ostatecznie od 1962 roku jest to kościół parafialny św. Mikołaja.

 

 

Przechodząc na przestrzeni wieków „z rąk do rąk” świątynia była wielokrotnie przebudowywana i dzisiaj możemy oglądać oryginalną, zgrabną budowlę. Kiedyś od strony północnej istniał budynek klasztoru którego relikty odkryto podczas prac wykopaliskowych w 1985 roku.

Pozostałości dawnego kompleksu kościelnego zobaczymy również w okolicy Rynku Solnego , przy dawnym bastionie nr V. To w tym miejscu wzniesiono w 1680-1680 roku kościół reformacki wraz z klasztorem.

 

Fundatorem był ordynat Marcin Zamoyski i Hieronim Żaboklicki, a kościół miał za patrona św. Piotra z Alkantary. 

 

     

 

Po kasacji klasztoru kościół przeszedł w ręce wojska które urządziło w nim magazyn.

 

Po wojnach napoleońskich budynek klasztoru został rozebrany przez wojsko a kościół przebudowano.

 

Od 1918 roku była w nim sala teatralna i dopiero w latach 1925-1926 przeprowadzono renowację po której stał się kościołem szkolnym p.w. św. Katarzyny (na planie oznaczony nr 6).

 

Ciekawostką z historii tej świątyni może być fakt, że w czasie okupacji w jego podziemiach przez okres jednego miesiąca był przechowywany obraz Jana Matejki "Hołd Pruski", przywieziony tu z Krakowa.

 

 

Parkując samochód przed murami twierdzy od strony ulicy Partyzantów na jednym z parkingów i wchodząc w obręb twierdzy przez Bramę Lwowską w oczy rzuca się największa świątynia twierdzy Zamość a jest nią kościół Franciszkanów (na planie oznaczony nr 4).

 

 

 

 

Obecnie pomiędzy Starą Bramą Lwowską a Nową Bramą Lwowską w miejscu dawnych murów obronnych wybudowane jest rondo Braci Pomarańskich przy którym na Placu Wolności stoi kościół Franciszkanów. Można powiedzieć, że kościół zajmuje większą część powierzchni Placu Wolności - nic dziwnego bo swoją pierwotną wielkością  (długość 56m; szerokość 29 m) swoimi rozmiarami przewyższał Katedrę.

 

Przed rokiem 1600 w miejscu dzisiejszego kościoła Franciszkanów został wybudowany kompleks zabudowań składający się z zajazdu, stajni i zabudowań gospodarczych będących siedzibą "gildii", czyli stowarzyszenia bogatych kupców zamojskich Ormian, Greków.

 

 

Pierwszy klasztorny kościół w tym miejscu ufundował ordynat Tomasz Zamoyski i jego żona Katarzyna z Ostrogskich w 1637 roku, a w 1643 roku Jan Zamoyski Sobiepan przydzielił teren pod budynki klasztorne do których w 1655 roku wprowadzili się franciszkanie.

 

 

Prace nad upiększaniem świątyni, w tym budową wysokich szczytów zdobionych płyciznami, wolutami i sterczynami trwały do roku 1685.

 

• po kasacie zakonu franciszkańskiego przez zaborcę austriackiego urzędowały tu siostry miłosierdzia

• podczas rozbudowy umocnień fortecznych w 1817 roku przeznaczony był na magazyn wojskowy, a budynki klasztoru po jego północnej stronie zostały rozebrane całkowicie
  

• przed rokiem 1840 kościół podzielono na cztery kondygnacje i urządzono w nim koszary wojskowe

• od roku 1918 swoją siedzibę miał tu Sejmik Powiatowy i Dom Ludowy Polskiej Macierzy Szkolnej, oraz kino-teatr

• w latach 1925-1933 swoją siedzibę miało Muzeum Regionalne i instytucje komunalne
• po drugiej wojnie światowej funkcjonowało Liceum Sztuk Plastycznych
• w roku 1993 powrócili do kościoła franciszkanie i od tej pory jest to kościół parafialny.
  

 

Ostatnim obiektem sakralnym na Starym Mieście, w obrębie murów twierdzy jest kościół żydowski tzw. synagoga (na planie oznaczona nr 5).

Synagoga była wybudowana w dzielnicy żydowskiej lokowanej na wschód od Rynku Solnego.

          

Już w roku 1588 Jan Zamoyski (założyciel Zamościa) wydał przywilej na osiedlanie się w mieście przy jednej ulicy Żydów sefardyjskich oraz zezwolił im wybudować synagogę, szkołę i łaźnię. Po roku 1620 również Żydzi polscy (aszkenazyjscy) mogli osiedlać się w Zamościu.

 

 

 

Żydzi polscy prowadzili browary, słodownie oraz zajmowali się rzemiosłem i handlem. W XVII wieku byli posiadaczami 60 działek budowlanych, a w XVIII wieku właścicielami kamienic poza dzielnicą żydowską, między innymi przy Rynku Wielkim.

 

 

 

Synagoga Zamojska w stylu późnorenesansowym została wybudowana ok. 1603 roku i składała się wysokiej sali modlitewnej dla mężczyzn oraz dwóch niższych sal tzw. babińców które dostawiono w następnych latach. Obok synagogi znajduje się dom kahalny z 1-szej połowy XVII wieku, stanowiący kiedyś pomieszczenie nauczycieli hederu - szkoły żydowskiej. W 1765 roku dobudowano do niego piętro i połączono przedsionkiem z synagogą. Przez przedsionek było główne wejście do synagogi.

 

 

Obecnie dom kahalny stanowi własność prywatną i jest niedostępny dla turystów. Do synagogi wchodzi się poprzez westybul wykupując "cegiełkę" w cenie 7; 20; 50; lub 100; zł. Czynna codziennie oprócz poniedziałków w marzec-październik w godz. 10-18, listopad-luty w godz. 10-14.  Obecnie Synagoga jest zarządzana przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

 

Powrót do strony głównej: STRONA GŁÓWNA 

Powrót do podstrony: WYCIECZKI RÓŻNE 

Powrót do części I:  >Roztocze - Zamość część I 

Powrót do części III:  >Roztocze. Zamość cz. III - Spacer po Rynkach i uliczkach.