Zwiedzając Roztocze zapędziłem się na jego pogranicze do miejscowości Horyniec Zdrój leżącej w województwie podkarpackim, powiecie lubaczowskim, na pograniczu Roztocza Wschodniego i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego.

 

         

Zachęcony internetowymi opisami miejscowości leżących przy granicy polsko-ukraińskiej postanowiłem zrealizować kilka wycieczek rowerowych odwiedzając kilka z nich.

 

W tej wycieczce mającej długość ok. 13 km zwiedzimy Park Zdrojowy w Horyńcu Zdroju, obejrzymy kilka ciekawych obiektów w Horyńcu między innymi budynek dawnego Teatru Dworskiego oraz pałac rodziny Ponińskich.   Następnie pojedziemy nad zalew w Horyńcu i drogą leśną dojedziemy do Radruża.

 

W Radrużu odwiedzimy dwie cerkwie, stare cmentarze by wrócić do miejsca startu tj. na parking przy Parku Zdrojowym w Horyńcu Zdroju. Jest to trasa okrężna o długości 13,1 km. Poniżej mapka z trasą.

 

                  

 

Trasa prawie w całości jest realizowana trasą rowerową gminną oznaczoną na mapach z serii "Rowerem po Roztoczu w skali 1:50000"  jako trasa nr 2. Mapa dostępna w informacji turystycznej. Ja wycieczkę zaczynam z parkingu zlokalizowanego przy parku zdrojowym w centrum Horyńca Zdroju ( u zbiegu ul.Mickiewicza, Alei Przyjaźni i Wojska Polskiego.

 

 

 

Najstarsza wzmianka o Horyńcu pochodzi z 1444 roku kiedy to właścicielem stał się szlachcic Piotr Pieczukurow z Wilcz. W późniejszym okresie osada miała wielu innych właścicieli, między innymi Lutosławskich, Gorelowskich, Sobieskich, Telefusów herbu Łabędź, Stadnickich herbu Szreniawa.

 

W okresie kiedy Horyniec stał się własnością rodziny Ponińskich miejscowość stała się uzdrowiskiem i ośrodkiem kultury – powstał cmentarz, teatr i biblioteka.

Na przestrzeni lat Horyniec odwiedzali król Jan III Sobieski, Marysieńka Sobieska. Kto ma chęć może przejść się alejkami parku – oto kilka zdjęć z takiego spaceru.

 

 

 

 

 

 

W zadbanym parku zdrojowym kuracjusze korzystają z nowoczesnej infrastruktury w postaci: pijalni wody leczniczej, amfiteatru, kawiarni, siłowni na wolnym powietrzu, licznych alejek spacerowych. Dla dzieci istnieje plac zabaw.

 

 

Po krótkim spacerze po parku zdrojowym pora wsiadać na rower i ruszać Aleją Przyjaźni i ul. Dąbrowskiego w kierunku pierwszego celu naszej wycieczki jakim jest dojechanie do Radruża. Trasę wycieczki ulicami Horyńca obrazuje niżej zamieszczona mapka.

 

 

Oznaczenia na planie:

 

      1. Park Zdrojowy w Horyńcu Zdroju

 

      2. Parking (początek i koniec trasy)

 

      3. Kościół  zdrojowy

 

      4. Budynek Urzędu Gminy (dawna willa "Jasna")

 

      5. Budynek dawnego Teatru Dworskiego (obecnie Ośrodek Kultury) 

 

      6. Pałac rodziny Połanieckich (obecnie sanatorium "Bajka")

 

 

0,0 km trasy - parking przy Parku Zdrojowym. Jedziemy na prawo Aleją Przyjaźni, po ok. 80 metrach mijamy po lewej drogę nr 867 tj. ul. Wojska Polskiego  którą biegnie trasa szlaku GV, Gren Velo - (Wschodni Szlak Rowerowy) oraz lokalnych szlaków rowerowych nr 2 i nr 4.

 

0,14 km trasy - skrzyżowanie ulic. W prawo odchodzi ul. Zdrojowa. Przy niej mijamy po prawej stronie Kościół Zdrojowy oraz budynek Urzędu Gminy Horyniec Zdrój.

 

Oba obiekty mają swoją bogatą historię. Obecny budynek Gminy to dawna willa "Jasna".

 

 

 

 

 

W miejscu  dzisiejszego kościoła zdrojowego pierwotnie stała kaplica dworska która do czasów powojennych była wykorzystywana jako cerkiew grekokatolicka. W 1984 roku kaplica została gruntownie przebudowana i zamieniona na kościół pw. św. Jakuba Strzemie.  Fundatorem przebudowy był ród Stadnickich co upamiętnia herb Sieniawa umieszczony nad wejściem do kościoła.

 

 

 

 

Wejście na dawny cmentarz kościelny  przez trójłukową dzwonnicę bramną z 1818 roku. My jedziemy dalej prosto Aleją Przyjaźni.

 

 

 

0,27 km trasy - skrzyżowanie ulic. W lewo odchodzi ulica Henryka Dąbrowskiego - główna droga do Radruża, którą będziemy wracać. My jedziemy dalej prosto ul. Jana III Sobieskiego która doprowadzi nas do zalewu na rzeczce Radmużce. Od tego momentu pozostał nam pilnowanie szlaku rowerowego oznaczonego ma mapach nr 2.

 

0,4 km trasy - po lewej stronie ul. Sobieskiego pod nr 3 znajduje się w dawnym pałacu Ponińskich sanatorium „Bajka”. To w tym miejscu stał dwór, którego budowę w drugiej połowie XVII w. przypisuje się Telefusom. W ostatniej dekadzie XVIII w., kiedy Horyniec dostał się w posiadanie rodziny Ponińskich herbu Łodzia, na murach wcześniejszej budowli wzniesiono pałac.

 

Obecny wygląd budowli to efekt przebudowy, którą w latach 1905–1912 przeprowadził Aleksander Oskar Poniński według projektu Teodora Talowskiego.

 

 

 

Po przeciwnej stronie ulicy Sobieskiego pod nr 4 znajduje się zabytkowy murowany budynek dawnego Teatru Dworskiego który zbudowany został w latach 1843-1849 przez Leandra Ponińskiego, na życzenie syna Ludwika Nikodema – wielkiego miłośnika teatru.

 

 

 

 

 Jedziemy dobrym asfaltem, mijając po prawej stronie osiedle mieszkaniowe.

 

                              

 

1,2 km trasy - jesteśmy na mostku Radrużki która w tym miejscu tworzy zalew. Po lewej stronie w roku 1973 z inicjatywy Lasów Państwowych wybudowano 174 metrową groblę i tym sposobem powstał zalew o powierzchni 4,31 ha. Obecnie zbiornik pełni rolę rekreacyjno-wypoczynkową, przeciwpożarową i rybacko-wędkarską.

 

 

 

Po obu stronach znajdziemy drobne urządzenia udogadniające odpoczynek nad zalewem w postaci wiat, stołów i ław. Krótki odpoczynek i jedziemy dalej.

 

Bezpośredni za mostem zaczyna się leśna asfaltowa droga. My jedziemy dalej prosto a towarzyszy nam jedynie lokalny szlak rowerowy nr 2.

 

 

 

2,2 km trasy - ostry zakręt w lewo. W tym miejscu kończy się asfalt i zaczyna droga gruntowa. Jest to z zasady jedyny 2,2 km odcinek trasy gdzie nie ma asfaltu. Do samego Radruża, można powiedzieć ze jedziemy prosto bez większych zakrętów.

 

 

 

 

3,1 km trasy - kończy się las i odtąd jedziemy wzdłuż pola.

 

 

 

4,4 km trasy - po lewej stronie widać zabudowy dawnego PGR-ru. Dojechaliśmy do drogi asfaltowej Radruż - Huta Kryształowa. Skręcamy na lewo w kierunku Radruża. Od tego miejsca do naszego rowerowego szlaku lokalnego nr 2 dochodzi od strony Huty Kryształowej lokalny szlak rowerowy nr 4 oraz szlak GV,Gren Velo - (Wschodni Szlak Rowerowy).

 

                          

 

5,1 km trasy - przejeżdżamy mostkiem nad rzeczką Radrużką.

5,6 km trasy - skrzyżowanie dróg. W prawo odchodzi polna droga do ciekawego obiektu sakralnego tj. drewnianej cerkwi św. Mikołaja Cudotwórcy. Skręcamy więc w prawo by po ok. 300 metrach obejrzeć zabytkową cerkiew. Na tym odcinku również mijamy mostek nad rzeczką Radrużką.

5,9 km trasy - drewniana zabytkowa cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Radrużu. Cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy Została wybudowana w 1931 roku na lewym brzegu potoku Radrużka. Wybudowana na niewysokim wzgórzu w miejscu poprzedniej cerkwi.

 

 

Przeszła gruntowny remont w 1970 roku i pełniła rolę punktu katechetycznego. Obecnie służy jako kaplica rzymskokatolickiej parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Horyńcu Zdroju.

 

 

 

 

Po obejrzeniu wracamy do drogi asfaltowej (teraz będzie to 6,2 km trasy), skręcamy na prawo i jedziemy w kierunku aż do drugiej cerkwi w Radrużu.

 

 

 

           ... cerkiew św.Paraskewy w Radrużu - widok na cerkiew, kamienną kostnicę i mur obronny od wschodniej strony.

6,5 km trasy -  na niewielkim wzgórzu ukazuje się cerkiew św. Paraskewy która od roku 2013 znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, a od roku 2017 ma statut Pomnika Historii na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej – całość włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Cały kompleks cerkiewny w Radrużu to:

• drewniana cerkiew pw.Świętego Paraskewy z XVI wieku

• wolnostojąca drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowo-ramowej z końca XVI wieku z piękną nadwieszoną izbicą obitą deskami oraz czteropołaciowym dachem namiotowym krytym gontami. Na uwagę zasługują misterne okienka powodujące lepszą słyszalność dzwonów.

• kamienny mur obronny z bramami oraz kostnica z przełomu XVIII/XIX wieku

• dwa cmentarze cerkiewne na których znajdują się nagrobki z XVIII – XX wieku

Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu należy do najstarszych zachowanych obiektów drewnianego budownictwa cerkiewnego w Polsce.

 

Za fundatora tej obronnej cerkwi mogącej dać ochronę mieszkańcom podczas najazdów tatarskich uważa się posła na sejm i starostę lubaczewskiego Jana Płaza.

Bardzo cennym zabytkiem w cerkwi św.Paraskewy w Radrużu jest ikonostas - jeden z nielicznych zachowanych z powiatu lubaczowskiego.

 
Tym bardziej cennym, że większość tego typu zabytków w innych cerkwiach uległa zniszczeniu bądź w czasie działań wojennych lub podczas zmiany funkcji cerkwi do nowych przeznaczeń np. na magazyny, instytucje czy zmianę obrządku religijnego.

 

Ten w Radrużu od lat 60 XX wieku był przechowywany w Składnicy Zabytków Ruchomych w Łańcucie. Po latach powrócił na swoje miejsce do cerkwi w Radrużu.

 

 

... cerkiew św.Paraskewy w Radrużu - widok na cerkiew, drewnianą dzwonnicę i mur obronny od północnej strony.

 

 

... widok na mur obronny cerkwi w Radrużu - strona południowa. W głębi widoczny budynek muzeum.

 

Więcej zdjęć z kompleksu cerkiewnego w Radrużu można zobaczyć w innej mojej fotorelacji tu:  >ROZTOCZE. Wycieczka rowerowa Horyniec Zdrój - Radruż - Sieniawka - Krzywe - Horyniec Zdrój. 

 

Po zwiedzeniu cerkwi św.Paraskewy warto chwilę poświęcić na zobaczenia starych cmentarzy znajdujących się w Radrużu. Pomimo że miejscowość nie jest duża jest tu ich aż trzy. Najstarszy znajduje się na placu cerkiewnym - w obrębie murów obronnych.  Jednak tu zachowało się jedynie kilka kamiennych krzyży.

 

Dwa pozostałe cmentarze znajdują się poza murami cerkiewnymi -  jeden o powierzchni 14 arów na niewielkim wzgórzu obok budynku muzeum. Drugi większy o powierzchni 42 arów za cerkwią - wejście za budynkiem dawnej kostnicy.

 

 

 

 

Ja trasę swojej wycieczki poprowadziłem właśnie przez ten drugi cmentarz. Porzucamy dotychczasowy szlak rowerowy nr 2 i na małym fragmencie poruszamy się  drogami bez szlaku. Teb fragment trasy pokazuje mapka poniżej.

 

 

 

6,6 km trasy - jesteśmy po wschodniej stronie cerkwi św. Paraskewy - ładny widok w kierunku cerkwi i budynku dawnej kamiennej kostnicy (tzw. domek diaka).

Przed nami,  na niewielkim wzgórzu wejście na największy stary cmentarz w Radrużu.

 

 

 

Zaraz po wejściu, po prawej stronie znajduje się kontrowersyjny nagrobek ustawiony w roku 2007 lub 2008 upamiętniający członków UPA.

 

Pomnik został  ustawiony nielegalnie.  W 2019 roku w miejscu zdjętej kiedyś tablicy pojawiła się nowa w języku ukraińskim z napisem po przetłumaczeniu:

 

"Tu spoczywają żołnierze Ukraińskiej Powstańczej Armii, polegli za wolną Ukrainę, wieś Radruż 1946 r. Wieczna o nich pamięć".

 

Jak widać na moim zdjęciu zrobionym w 2o22 roku pomnik dalej istnieje lecz tablica została usunięta.

 

Większość nagrobków tak jak na całym Roztoczu powstała w warsztatach kamieniarskich niedalekiego Starego Brusna. Na tym cmentarzu najstarszy z nich pochodzi z 1812 roku.

 

 

Idziemy więc przez cmentarz podziwiając wykonane  z kamienia wydobywanego z okolicznych ośrodków kamieniarskich.

 

Największym i najbardziej znanym był w okolicy Brusna. Początki wydobycia kamienia bruśnieńskiego sięgają średniowiecza, a samo Brusno  wzmiankowane było już w 1444 roku.

 

Nazwa Brusna od początku wskazuje na rzemiosło kamieniarskie, gdyż  brust - kamień do ostrzenia. W czasie kilku wieków z kamienia powstawały nagrobki, kamienne krzyże, figury przydrożne, macewy, mała architektura sakralna itp. Jak wiele ich przetrwało do dzisiaj wiedzą wszyscy którzy podróżują po Roztoczu.

 

                       

Na cmentarzu w Radrużu możemy podziwiać jak różną formę mają te arcydzieła rzemieślnicze wykonane w większości przez samouków. Oto kilka zdjęć aby to zobrazować.

 

 

 

 

 

 

 

 

W ostatnim okresie na cmentarzu ruszyła akcja oczyszczania i konserwacji kamieniarki bruśnieńskiej w ramach programu "Ochrona zabytków" dofinansowanej ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Duża część nagrobków została odnowiona.

 

 

 

Po zwiedzeniu cmentarza opuszczamy go i jedziemy polną drogą w kierunku zabudowy wsi Radruż leżącej w tzw. Dolinie Radrużki.

 

 

 

6,9 km trasy - dojeżdżamy do drogi asfaltowej i skręcamy w prawo (w kierunku granicy państwowej).  W/g znalezionych w internecie zapisków ta droga była kiedyś głównym traktem prowadzącym do Potylicza i Rawy Ruskiej.

 

Dosłownie 30-40 metrów po lewej stronie stoi masywny kamienny krzyż.

 

Wg znawców tematu krzyż ten jest jednym z najstarszych w tym rejonie i upamiętnia zwycięską bitwę Jana III Sobieskiego nad Tatarami stoczoną w 1672 roku pod Radrużem. Dokumentuje to fragment kamienny z datą 1672 odnaleziony w pobliżu podczas prac renowacyjnych.

 

 

      

 

Nie jest to jedyny obiekt kamieniarki bruśnieńskiej przy tej drodze. Kto pojedzie dalej może obejrzeć jeszcze trzy inne - dwa kamienne krzyże i ruiny kapliczki.

 

 

                      

 

 

 

Powracamy tą samą drogą aż do drogi prostopadłej Horyniec Zdrój - Radruż.

 

10,0 km trasy - skrzyżowanie dróg. skręcamy na prawo w kierunku Horyńca Zdroju. Jedziemy lekko pod górkę. Na kulminacji podjazdu po lewej stronie widać wzgórze Kruszyna (283  n.p.m.).

 

10,5 km trasy - po lewej Kruszyna, zaś po prawej  ostatni kamienny krzyż bruśnieński na naszej trasie. Po prawej ładny widok na pola w kierunku północnym.

 

 

 

 

13,1 km trasy - koniec wycieczki na parkingu przy Parku Zdrojowym.

 

Powrót do strony głównej:  STRONA GŁÓWNA 

 

Powrót do podstrony:  ROZTOCZE 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

https://ogrody.podkarpackie.travel/trasy/horyniec-zdroj/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_%C5%9Bw._Miko%C5%82aja_Cudotw%C3%B3rcy_w_Radru%C5%BCu

https://zabytek.pl/pl/obiekty/radruz-radruz-zespol-cerkiewny-2

https://www.portalprzemyski.pl/tablica-ku-czci-upa-w-radruzu/