Dzisiaj proponuję wycieczkę pieszą uliczkami Radomia która pozwoli zapoznać się z jego najstarszymi zabytkami średniowiecznymi. Okres ten rozciągający się pomiędzy dwiema wielkimi epokami – starożytnością a renesansem jest powszechnie datowany na wiek V do XVI.

W Polsce za początki średniowiecza przyjmuje się czasy panowania Mieszka I tj. 966 rok, czyli przyjęcie chrztu, zaś koniec na XVI wiek.

Pierwsze pisane wzmianki o Radomiu pochodzą z bulli papieskiej wydanej w 1155 roku przez papieża Hadriana IV, gdzie znajdziemy fragment „villam ivxta Radom, gue vocatum Zlavno” mówiący o nadaniu przywileju wsi Sławno leżącej obok Radomia.

 

Świadczyło to, że już wtedy Radom był siedzibą większego grodu leżącego na szlaku z Rusi na Wielkopolskę.

 

Bezpośrednio nazwa Radom pojawia się w źródłach pisanych w roku 1233, gdzie mowa o kasztelanie radomskim o nazwisku Marek.

W/g odkryć archeologicznych stała osada nad rzeką Mleczną istniała już na przełomie VIII i IX wieku której mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, łowieniem ryb i zbieractwem.

W X wieku na sztucznie usypanym wzgórzu nad rzeką Mleczną wybudowano gród który w XII wieku został siedzibą kasztelanii. To wzgórze to dzisiejsza Piotrówka. (obiekt na planie zaznaczony nr 1). Nazwa wywodzi się od wybudowanego w obrębie grodu drewnianego kościółka p.w.  św. Piotra. To właśnie z tego wzgórza rozpoczynamy nasz spacer. Trasę dzisiejszego spaceru z naniesionymi obiektami obrazuje planik poniżej.

 

Z dawnego grodziska na Piotrówce oprócz wzgórza nic nie pozostało. Z inicjatywy Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia w roku 2002 – 2003 teren został uporządkowany, a u podstawy wzgórza ustawiono kamień-pomnik z wyrytym napisem „Grodzisko Piotrówka X wiek” (obiekt na planie oznaczony nr 3).

 

Na wzgórze wprowadzają ułożone schody zakończone trzema słupami w formie  palisady z  umieszczonymi na górze  kartuszami z

herbem Radomia.

 

oraz tablicą informującą że: „Wzgórze Piotrówka. Grodzisko Piotrówka to pozostałość wzniesionego w 2 połowie X wieku grodu otoczonego wałem drewniano-ziemnym. W/g badań naukowców z Instytutu Archeologii i Etnografii Polskiej Akademii Nauk prowadzonych od roku 2009 grodzisko na Piotrówce miało wały ziemne otaczające obszar 1,5 ha. Wzniesione w drugiej połowie X wieku i pierwszej połowie XI wieku.”

Od XI wieku gród był siedzibą kasztelanów radomskich. Znajdował się tu zamek i drewniany kościół św. Piotra od którego pochodzi nazwa wzgórza. W latach 1772 – 1812 wzgórze pełniło funkcję cmentarza grzebalnego.

Zaborcy poważnie zniekształcili grodzisko budując na nim prochownię i rowy strzeleckie. W latach 60-tych XX wieku Instytut PAN prowadził na obiekcie wielkie badania archeologiczne, a Społeczny Komitet Ratowania Zabytków Radomia przy wsparciu władz miejskich ustawił kamień-pomnik memoriałowy, wybudował schody z elementami palisady.

W 2007 roku na środku wzgórza Piotrówka Społeczny Komitet ustawił krzyż (obiekt na planie oznaczony nr 2) z pamiątkową tablicą: „Grodzisko Piotrówka to pozostałość grodu obronnego z 2 połowy X wieku. Jego nazwa pochodzi od patrona kościoła. Od XI wieku siedziba kasztelanów, w której przebywali królowie Bolesław Chrobry i Kazimierz Wielki. Gród był niszczony przez najazdy Tatarów i przez zaborców. W latach 1790-1812 pełnił funkcję cmentarza grzebalnego. Do dnia dzisiejszego spoczywa tu wielu radomian. Od roku 1993 Piotrówce przywracane jest historyczne znaczenie. SKRZR.”

Na wzgórzu w obrębie grodu istniała drewniana świątynia św. Piotra, obecnie nieistniejąca. Pierwsza pisemna informacja o nim pochodzi z 1222 roku, kiedy kościół wszedł w posiadanie benedyktynów z Sieciechowa. Kościół został zaniedbany po wybudowaniu w pobliżu nowego kościoła p.w. św.Wacława. (Ze wzgórza widać miejsce wybudowania nowego kościoła)

Jeszcze w XIX wieku kościół na Piotrówce służył jako kaplica pogrzebowa dla cmentarza na Piotrówce – po tym okresie został rozebrany.

   

Opuszczamy dawne grodzisko Piotrówka które prawdopodobnie było okresową rezydencją Kazimierza Sprawiedliwego i jego syna Leszka Białego – udajemy się ulicą Piotrówka i Świętego Wacława do najstarszego zachowanego zabytku radomskiego jakim jest kościół św. Wacława z XIII wieku stojący na skwerze Placu Starego Miasta (obiekt na mapce nr 4).

 

Kościół św. Wacława prawdopodobnie wybudowano w 1276 roku z inicjatywy Leszka Białego lub Bolesława Wstydliwego. 

Przyjęto datowanie budowy kościoła na podstawie gotyckiej kamieniarki, romańskiej płyty z 1276 (1216?) roku znalezionej podczas prac wykopaliskowych. Płytę można obejrzeć w północnej zewnętrznej wnęce ściany kościoła.

 

Pierwotnie był to mały drewniany kościółek który na początku XIV wieku rozebrano, a na jego miejscu wybudowano jednonawowy murowany o rozmiarach 9x15 m – jest to obecne prezbiterium widoczne na dolnej fotografii z widocznymi pięcioma otworami okiennymi w formie ostrołuków o mocno rozchylonych ścianach bocznych. Zachowały się również trzy oryginalne przypory murowe.

W XIV wieku kościół rozbudowano poprzez wybudowanie od strony zachodniej dużej nawy o wymiarach 10,5x15,5 m, z przyporami ściennymi pomiędzy którymi umieszczono ostrołukowe okna.

 

Charakterystyczną cechą dobudowanej nawy jest jej niesymetryczny układ względem starszej części kościoła (dzisiejszego prezbiterium). Od strony południowej wybudowana w linii ściany prezbiterium, zaś od strony północnej wysunięta o ok. 1,5 n na zewnątrz.

 

W XVI wieku przebudowie uległa zachodnia ściana nawy głównej, która przybrała formę zdobień renesansowych w postaci wnęk i serc. W tym samym czasie od strony północnej dobudowano zakrystię.(widoczna na górnym zdjęciu). W drugiej połowie XVIII wieku osada, zwana później Starym Radomiem, otrzymała średzkie prawa miejskie.  

                                

 

Kościół św.Wacława ma bardzo bogatą historię stworzoną na przestrzeni swego wielowiekowego istnienia którą przytaczam na podstawie informatora turystycznego wydanego przez Gminę Radom autorstwa Pani Ewy Kutyły pt. "Najstarsze radomskie kościoły".

1802 - zajęcie kościoła przez władze austriackie i utworzenie magazynu mąki.

 

1809 - przekształcenie kościoła przez władze Księstwa Warszawskiego na magazyn wojskowy. W drodze licytacji sprzedane zostały do Potworowa za kwotę 2135 zł: plebania, dzwonnica i gospoda. Nastąpiła również pierwsza przebudowa wnętrz kościoła - podział na trzy kondygnacje.

1811 - likwidacja parafii staroradomskiej przez włączenie jej do parafii św. Jana Chrzciciela w Nowym Radomiu.

2 poł. XIX wieku utworzenie w budynku więzienia (przez władze rosyjskie). Z tego okresu pochodzą największe zniekształcenia budowli: podział na cele, zamurowanie okien gotyckich i wybicie nowych, zamurowanie portalu od strony zachodniej.

i rozebranie portalu od strony południowej, wykonanie nowego wejścia od strony północnej, przebudowanie szczytów i wykonanie nowej konstrukcji dachowej.

Przełom XIX i XX wieku kolejne przebudowy. Budynek otoczono murem od strony południowej i wschodniej, wzdłuż niego wzniesiono podcień, gdzie mieściły się pomieszczenia gospodarcze i sanitarne.

1920-1927 utworzenie szpitala epidemicznego, a następnie (do 1945 r.) przytułku dla psychicznie chorych.

1945-1965 utworzenie oddziału psychiatrycznego miejskiego szpitala.

1965-1978 w budynku mieściła się siedziba ekspedycji Wykopaliskowej Polskiej Akademii Nauk.

1965 r. prośba ówczesnego proboszcza parafii św. Jana, ks. Jan Węglickiego o zwrot kościoła (odrzucona).

1965-1978 siedziba Muzeum Regionalnego.

Od początku lat siedemdziesiątych XX w. rozpoczęto starania o odzyskanie kościoła. Podjął je bp. Piotr Gołębiowski, wraz z proboszczem parafii św. Jana - ks. Stanisławem Sikorskim.

24 marca 1978 r. przekazanie obiektu kurii biskupiej w wieczystą dzierżawę. Przystąpiono do opracowania dokumentacji celem odbudowy. Prace te zlecono Politechnice Krakowskiej, nadzór konserwatorski sprawował prof. Wiktor Zin.

9 czerwca 1985 r. w odrestaurowanym kościele odprawiono pierwszą mszę świętą.

11 września 1992 r. ks. biskup Edward Materski erygował parafię przy kościele św. Wacława

 

Prace renowacyjne pod nadzorem prof. Wiktora Zina trwały do 9 czerwca 1986 roku, w którym to dniu bk. Edward Materski dokonał poświęcenia odnowionego kościoła. Obecnie odnowioną bryłę najstarszego kościoła i zarazem najstarszej budowli w Radomiu możemy podziwiać na Placu Starego Miasta. 

 

 

Jako ciekawostkę pokazuję dwa stare zdjęcia kościoła św.Wacława znalezione w internecie ukazujące jego wygląd w czasie kiedy pełnił funkcję przytułku dla starców oraz był siedzibą Muzeum Regionalnego. Dla porównania zamieszczam moje zdjęcia  z roku 2015.

            

            

W czasie odbudowy kościoła prowadzonego pod nadzorem prof. Wiktora Zina wzmocniono fundamenty żelbetem nie naruszając starych, wykonano nową stalową więźbę dachową pokrytą blachą miedzianą.

 

Nad nawą główną wybudowano wieżyczkę o wysokości 9 metrów zakończoną krzyżem osadzonym na pozłacanej kuli (co nawiązuje do 300 rocznicy odsieczy wiedeńskiej).

Wnętrze kościoła zostało zaprojektowane przez prof.Wiktora Zina. Betonowy strop najstarszej części świątyni, czyli prezbiterium został zakryty okładziną z drzewa modrzewiowego tworząc efekt stropu belkowego zdobionego kolorowymi ornamentami.

 

Świątynia jest jednonawowa, w prezbiterium skromny kamienny ołtarz z tabernakulum ozdobionym posrebrzaną płaskorzeźbą pelikana karmiącego młode. Płaskorzeźba symbolizuje karmiącego Chrystusa.

 

Nad tabernakulum znajduje się ornament hostii z literami IHS. 

 

Po lewej stronie prezbiterium, na ścianie północnej znajduje się wnęka nagrobna z oryginalną malaturą z czasów, gdy w świątyni mieściło się więzienie.  (Malatura to część ornamentyki architektonicznej malowanej farbami na ścianie lub drzewie w postaci fresku,malowidła, obrazu lub polichromii). Obok znajduje się zdobiona orłami wieczna lampka.  

                 

Zaś w nawie głównej w płyciźnie ściennej znajduje się następna malatura przedstawiająca Matkę Bożą ukazującą się więźniarce namalowanej przez Jerzego Witkowskiego na motywach rysunku Artura Grottgera.

                                 

Największym obrazem na północnej ścianie prezbiterium jest obraz Joanny Stożek przedstawiający Matkę Bożą Częstochowską opiekunkę narodu polskiego. Na moim fragmencie obrazu widoczni przedstawiciele od lewej:  Bolesław Chrobry, Leszek Biały fundator pierwszego kościoła, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Mikołaj Kopernik, Jan Długosz, Jan Kazimierz, Jan II Sobieski, Jan Kochanowski i Adam Mickiewicz.

 

Całość wystroju uzupełniają wspaniałe witraże wykonane w krakowskiej pracowni braci Paczków, oraz żyrandole, kinkiety nawiązujące do historii. 

       

W świątyni znajduje się 8 witraży: w prezbiterium trzy na ścianie wschodniej i dwa na ścianie północnej, dwa w nawie głównej na ścianie południowej oraz jeden na ścianie zachodniej nad wejściem głównym, a są to:

 

• Błogosławiony Jan Paweł II i sługa Boży Stefan Kardynał Wyszyński oraz bryła odbudowanego kościoła. (oba witraże pokazana poniżej)
  

                     

Całość uzupełniają żyrandole oraz kinkiety ścienne ozdobione mosiężnymi orłami Piastowskimi Kazimierza Wielkiego oraz

Jagielońskimi z okresu II Rzeczypospolitej.

        

   

Wychodząc z kościoła, w kruchcie znajduje się kilka pamiątkowych tablic, między innymi:

                            

Radom średniowieczny cz. 2  -  brama krakowska i zamek królewski.

                                                                                                                            Wycieczka z dnia 5 maja 2015r.

 

   

 

W części 1 spaceru po średniowiecznym Radomiu odwiedziliśmy dwa najstarsze zabytki tj. wzgórze Piotrówka z pierwszym grodziskiem nad rzeką Mleczną, oraz najstarszy murowany kościół p.w. św. Wacława na Placu Stare Miasto. Był to tzw. Stary Radom.

 

Z Placu Stare Miasto ruszamy ul. Starokrakowską w kierunku centrum Radomia. Po ok. 280 metrach dochodzimy do ulicy Bolesława Limanowskiego, gdzie na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetlną przechodzimy na drugą stronę, a następnie idziemy ulicą Wałową.

Po ok. 100 metrach na wysokości ul. Krakowskiej dochodzimy do pierwszego obiektu tzw. Nowego Radomia. Tym obiektem, po lewej stronie ul. Wałowej są pozostałości Bramy Krakowskiej (obiekt na planie oznaczony nr 5)

 

Poniżej plan Radomia z zaznaczonymi obiektami  prezentowanymi podczas dzisiejszej fotorelacji.

 

    

Nowy Radom powstał za czasów Kazimierza Wielkiego, który pomiędzy 1340 a 1360 dokonał przeniesienia miasta w nowe miejsce. Nowy Radom został otoczony solidnym murem obronnym z kamienia i cegły.

 

        

Mury okalające Nowy Radom o początkowej wysokości 5 - 6 m i grubości 2,2 - 2,7 m miały ok. 1200 m, oraz posiadały ponad 20 baszt obronnych otwartych do wewnątrz. Dwukrotnie zostały podwyższane. W latach 1807 - 1821 zostały rozebrane. Od strony ul.Wałowej w okolicy ul. Krakowskiej zachował się jedyny fragment tych murów z basztą. Na murze są zaznaczone etapy jego podwyższania.

 

    

... Brama Krakowska i fragment murów obronnych od strony ul. Wałowej.

 

Do Nowego Radomia prowadziły trzy bramy miejskie:  Brama Krakowska zwana również Iłżecką zlokalizowana u zbiegu ulic Wałowej i Krakowskiej, Brama Lubelska przy obecnej ulicy Rwańskiej (od strony ul.Żeromskiego) oraz Brama Piotrkowska w pobliżu dzisiejszej ulicy Szpitalnej. Bramy wyprowadzały na trakty handlowe prowadzące w kierunku  miejscowości od których nadano im nazwy.

 

Do dnia dzisiejszego nie zachowała się żadna. W czasie badań archeologicznych odsłonięto fundamenty Bramy Krakowskiej z przedbramiem.

 

 

 

Brama Krakowska (Iłżecka) została rozebrana w XIX wieku, jej fragment o wysokości 12 metrów w postaci ściany wbudowanej w budynek popijarski zachował się do dnia dzisiejszego - zdjęcie górne i dolne.

 

 

Na zachowanej bocznej ścianie w niepełnej wysokości widać ślady wnęk po belkach stropowych, oraz zamurowane okienko na piętrze i zamurowane wejście za blanki muru miejskiego.

 

 

Podczas prac archeologicznych odsłonięto pozostałości fundamentów Bramy Krakowskiej z których wynika że była to konstrukcja na planie kwadratu z mostem zwodzonym nad fosą. 

 

        

 

 

Społeczny Komitet Odbudowy Zabytków Radomia już od roku 2000 zabiegał o rekonstrukcję Bramy Krakowskiej, po uregulowaniu spraw własnościowych został ogłoszony konkurs na koncepcję bramy i zagospodarowania okolicznego terenu, między innymi budowa budynku usługowego.

 

W dniu 10 marca 2011 roku komisja wybrała projekt - pierwsze miejsce przypadło krakowskiej pracowni architektonicznej Opaliński. Załączam kilka fotek wizualizacji tego projektu. 

      

    ... projekt w skali 1:100 Bramy Krakowskiej i budynku pomocniczego.                                                           ... widok od strony ulicy prowadzącej na Rynek.

 

 

... widok od strony ul. Wałowej.

 

 

 

Nie wypowiadam się odnośnie wyglądu, a podaję to jako ciekawostkę związaną z Bramą Krakowską.

 

Jest faktem, że mamy rok 2015 a w terenie nic się nie zmieniło.

 

 

My ulicą Wałową idziemy w kierunku centrum Radomia. Po drodze oglądamy fragmenty ocalałego muru miejskiego, oraz uporządkowaną ulicę Wałową z rowem symbolizującym dawną fosę (obiekt na planie oznaczony nr 11) biegnącą za murami obronnymi Nowego Radomia.

 

 

 

... widok budynku Muzeum od strony ul.Wałowej.

 

Po przejściu ok. 150 m dochodzimy do odchodzącej w lewo ulicy Małej. Z rogu ulic Wałowej i Małej wzdłuż ulicy Wałowej  ukazują się pozostałości tzw. Zamku (obiekt na planie oznaczony nr 6), zaś patrząc w głąb ulicy Małej widać tzw. Kamienicę Starościńską (obiekt na planie oznaczony nr 7).

 

 

 

 

Zamek został wybudowany przez Kazimierza Wielkiego, znajdował się w południowo-wschodniej części Nowego Radomia w obrębie murów miejskich. Była to budowla piętrowa w stylu gotyckim z czerwonej cegły na podmurówce z kamienia polnego. Zasadniczo pełnił funkcję rezydencji króla i jego dworu podczas podróży po Polsce, a na stałe był siedzibą radomskiego starosty.

 

 

Do dnia dzisiejszego, zachował się  parterowy fragment zamku  przy ul. Wałowej tzw. "dom wielki" który stał w bezpośrednim sąsiedztwie murów miejskich i pełnił rolę rezydencji mieszkalnej, oraz reprezentacyjnej.

 

Dzisiejsze parterowe pozostałości zamku nie obrazują jego pierwotnego wyglądu, więc pokazuję hipotetyczny wygląd makiety budynku głównego tzw. "wielkiego domu" stworzonej na podstawie wykopalisk archeologicznych. Białą kreską zaznaczyłem dzisiejszy parterowy budynek. 

W czasach świetności zamku na piętrze  znajdowała się okazała sala, której wszystkie ściany miały okna.  W komnatach były marmurowe kominki i polewane piece, przejścia zdobiły liczne portale.

Na piętrze znajdowała się duża sala z szeregiem okien w której goszczono posłów. W niej odbywały się posiedzenia sądu grodzkiego, sesje sądu ziemskiego oraz Trybunału Skarbowego.

W czasie swojego istnienia zamek był kilkakrotnie przebudowywany. Za czasów Jagiellonów w roku 1510-1515 radomski kasztelan Mikołaj Szydłowiecki nadał mu styl renesansowy dodając  mu reprezentacyjne schody, attykę i taras.

 

W okresie najazdów szwedzkich zamek został zniszczony.

 

W roku 1787 starosta radomski Aleksander Podkański przebudował bryłę "wielkiego domu" na parterową w formie szlacheckiego dworu wiejskiego mieszczącego kancelarię miejską i kasę.  Pod koniec XVIII wieku Austriacy rozebrali wieżę i otaczający mur miejski. 

 

Od roku 1863 parterowe pozostałości  zamku przejęła parafia św.Jana Chrzciciela, a obecnie mieszka tu jej proboszcz. W czasie prac konserwujących odkryto z pod tynków detale architektoniczne takie jak okienka, oryginalne kamienne portale. Odtworzono też zarys przebiegających murów miejskich. 

 

                              

 

        

Idziemy dalej ulicą Wałową, wzdłuż pozostałości zamku i mijając ulicę Grodzką dochodzimy na piękny skwer Unii Radomsko-Wileńskiej (na planie oznaczony nr 9)

 

     

... widok na pozostałości zamku od strony skweru Unii Radomsko-Wileńskiej.

Pośrodku skweru znajduje się rekonstrukcja fundamentów XIV wiecznych murów miejskich oraz dwóch baszt - baszty "Białej"  i  baszty "Kościelnej".

 

 

Na zdjęciach dolnych widoczne pozostałości zamku, a na murze przy ul. Grodzkiej pamiątkową tablicę  (na planie oznaczona nr 12) upamiętniającą zawarcie na zamku radomskim w dniu 11 marca 1401 roku  aktu Unii Radomsko-Wileńskiej umacniającej związki Polski z Litwą. 

 

 

 

    

Unia Radomsko-Wileńska z 1401 roku była konsekwencją zawarcia pierwszej unii z 1385 roku pomiędzy Polską i Litwą, kiedy to Władysław Jagiełło poślubił Jadwigę Węgierską i został królem Polski.

 

Głównym celem pierwszej unii było zlikwidowanie zagrożenia grożącego ze strony Zakonu Krzyżackiego i odebranie ziem zagarniętych przez Zakon.

 

Po śmierci Jadwigi w 1399 roku zaszła potrzeba odnowienia warunków Unii zawartej wcześniej.

 

Po wcześniejszym podpisaniu dokumentu przez przedstawicieli Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie, w Radomiu w dniu 11 marca 1401 roku zebrała się Rada Królewska w składzie czterdziestu dziewięciu osób którzy potwierdzili odnowienie aktu unii z roku 1385.

 

Książę Witold uznał zwierzchnictwo Jagiełły i zobowiązał się do przyłączenia ziem litewskich do Polski.

 

Ustalono też, że w przypadku śmierci Jagiełły tron będzie obsadzony w porozumieniu ze stroną  Litewską. Natomiast w przypadku gdyby pierwszy zmarł Książę Witold jego następcę wyznaczy Jagiełło. Oba państwa miały pozostać niezależne, a jedynie rządzone jednym władcą. 

Rewitalizacja Miasta Kazimierzowskiego poprzez odtworzenie murów miejskich w okolicy Skweru Unii Radomsko-Wileńskiej pozwoliła utrzymać dotychczasowy charakter placu a równocześnie lepiej powiązała to miejsce z historią Radomia.

Zarys murów miejskich wybudowano na ok. 30 cm nad powierzchnią gruntu i pokrywa się on z odkrytymi podczas prac wykopaliskowych fragmentami odkrytych fundamentów. W jezdniach, chodnikach i istniejących budynkach przebieg murów miejskich zaznaczono symbolicznie innym kolorem nawierzchni. 

 

        

Ze skweru na Placu Unii Radomsko-Wileńskiej idziemy ulicą Grodzką w kierunku Rynku. Po lewej stronie kościoła św.Jana Chrzciciela na dawnym dziedzińcu zamkowym ustawiona jest makieta zamku wykonana z brązu (na planie oznaczona nr 10).

 

Jak widać na makiecie zespół zamkowy tworzył w obrębie murów miejskich zamknięty czworobok i składał się z dwóch murowanych budynków nie stykających się bezpośrednio ze sobą tj. od strony południowej główny dwupiętrowy budynek zamkowy  tzw."dom wielki", oraz drugi po stronie zachodniej tzw. "budynek wedle bramy"

 

Budynek wedle bramy miał wymiary ok. 19x10, był dwupiętrowy i połączony gankiem z domem wielkim.

 

Na jego parterze znajdowały się pomieszczenia gospodarcze takie jak kuchnie, spiżarnie, piekarnie. Na piętrze była jadalnia i pomieszczenia mieszkalne przeznaczone prawdopodobnie dla starosty i burgrabiego.

 

Do budynku wedle bramy przylegała od strony północnej wieża z bramą główną z furtą prowadzącą na dziedziniec zamkowy. (zdjęcie obok)

 

Od strony południowej (dzisiejsza ulica Wałowa) znajduje się najbardziej zbadany archeologicznie fragment radomskiego zamku. Na podstawie odkrytych fragmentów zachowanych fundamentów poznano przebieg murów miejskich, usytuowania wież i przebiegu fosy. 

Zarys tych fundamentów   wyeksponowanych ponad poziom gruntu na Skwerze Unii Polsko-Wileńskiej pokazywałem wcześniej. Od strony południowej zamek wyglądał najbardziej okazale. Widoczna w głębi mała wieża za fosą tzw. "zrembista", przylegająca do zamku wieża zamkowa, oraz najładniejsza renesansowa tzw. "Wieża Biała"  (zdjęcie dolne).

 

 

Na obwodzie makiety wypisano daty ważnych wydarzeń związanych z historią Radomia i zamku w formie kalendarium - oto one:

• 
• 1350-1364 - lokacja nowego miasta w Radomiu, budowa fortyfikacji miejskich wraz z zamkiem z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego.

• 1401 - król Władysław Jagiełło zatwierdza na zamku warunki Unii Polsko-Litewskiej.

• 1474 - zaręczyny królewny Jadwigi z księciem Jerzym Bogatym z Wittebachów.

• 1481-1483 - zamek radomski jest rezydencją królewicza Kazimierza Jagiellończyka, namiestnika Królestwa Polskiego.

•  1489 - hołd lenny wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Johanna Vontieffen

• 1505 - sejm uchwala konstytucję "Nihil Novi", kodyfikacja prawa polskiego, tzw. "Statut Łaskiego".

• 1508-1532 - renesansowa przebudowa zamku przez starostę Mikołaja Szydłowieckiego.

• 1655-1656 - najazd Szwedzki, zniszczenie miasta i zamku.

• II połowa XVIII w. - przebudowa zamku przez starostę Aleksandra Podkańskiego.

• 1863 - Dom wielki pełni funkcję plebanii kościoła Farnego p.w. Jana Chrzciciela

Tuż obok makiety stoi odremontowany  "budynek wedle bramy" nazywany również  Kamienicą Starościńską w którym obecnie można obejrzeć wystawę obrazującą poszczególne etapy badań archeologicznych związanych z zamkiem, murami miejskimi. W gablotach zgromadzono eksponaty wykopaliskowe.

 

 

 

 

 

Radom część  3  -  spacer po rynku .

                                                                                                                            Wycieczka z dnia 18 maja 2015r.

 

   

 

W poprzednich częściach spaceru po Radomiu byliśmy na Wzgórzu Piotrówka, odwiedziliśmy kościół św. Wacława na Placu Stare Miasto, oraz wkroczyliśmy do „Nowego Radomia” który około roku 1350 założył król Kazimierz Wielki.

W obrębie tzw. Miasta Kazimierzowskiego obejrzeliśmy pozostałości bramy krakowskiej, zamku i murów miejskich otaczających Nowy Radom.

 

            

                     ... pozostałości bramy krakowskiej.                                                                                                             .... pozostałości zamku radomskiego.

 

Spacer części II zakończyliśmy przy odremontowanym „budynku wedle bramy” zwanym również „kamienicą starościńską” zlokalizowaną pierwotnie w obrębie muru obronnego radomskiego zamku. (na planie oznaczony nr 7)

 

          

               ... widok na kamienicę starościcką od strony ul. Wałowej.                                                         .... widok na kamienicę starościcką od strony ul. Grodzkiej.

 

Zanim ruszymy na rynek, warto wejść na kilka minut do kamienicy starościńskiej i obejrzeć zgromadzone w niej zbiory archeologiczne z wykopalisk prowadzonych na terenie zamku, baszty krakowskiej i murów miejskich.

 

W piwnicy budynku można obejrzeć ekspozycję reliktów archeologiczno-architektonicznych założenia zamku radomskiego  - "Dom Wedle Bramy".

 

Uwagi praktyczne:

• wejście po schodkach od strony ulicy Małej
• zwiedzanie od poniedziałku do piątku w godzinach od godz. 8⁰⁰ do 15⁰⁰
• wstęp bezpłatny
  

W części drugiej spaceru po Radomiu pokazałem zdjęcia pozostałości bramy krakowskiej, zamku i zarys murów miejskich odtworzonych do wysokości 30 cm ponad poziom gruntu. Jak  kiedyś wyglądały w rzeczywistości możemy obejrzeć w przedsionku "Domu Wedle Bramy" na prezentowanej makiecie wykonanej przez Wojciecha Kacę i Kacpra Szymkiewicza uczniów PG3 w Radomiu pod opieką mgr Barbary Wojtkowskiej.

 

 

Ekspozycja znalezisk archeologicznych urządzona została pośród zachowanych fragmentów późnogotyckich fundamentów wyeksponowanych w pomieszczeniu piwnicznym. 

 

 

 

Z plansz dowiadujemy się o przebiegu prac wykopaliskowych, w większości prowadzonych pod kierownictwem Grzegorza Barczyka przez Spółkę Rewitalizacja. To na ich podstawie można określić wygląda całego założenia zamkowego.

 

          

... widok zamku od strony dzisiejszej ulicy Wałowej.

 

 

      

... widok zamku od strony dzisiejszej ulicy Grodzkiej.

Zabytki ruchome takie jak dzbany, misy, kafle piecowe są pokazane w gablotach, natomiast wzdłuż ścian ułożono elementy kamieniarskie takie jak nadproża, gzymsy, fragmenty kolumn, pilastry, parapety. 

 

 

Budynek w którym teraz jesteśmy n czasie swojej historii pełnił różne funkcje. Między innymi mieściła się w nim szwalnia garnizonowa, w latach 1829-1835 fabryka wyrobów bawełnianych przemysłowca Selimy Blocha.

 

W roku 1845 budynek wszedł w posiadanie Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych,Duchowych i Oświecenie Publicznego. 

 

Przed wybuchem II wojny Światowej pełnił funkcję domu dziecka, a następnie pogotowia opiekuńczego. Dzisiaj, po przeprowadzonym remoncie w latach 2007 - 2012 możemy oglądać w nim stałą ekspozycję znalezisk odkrytych w czasie badań archeologicznych prowadzonych na zamku.

 

           

 

 

           

 

Opuszczamy "Dom Według Bramy" i z rogu ulicy Grodzkiej i Małej ruszamy wzdłuż ulicy Grodzkiej w kierunku rynku Miasta Kazimierzowskiego będącego obecnie najstarszym placem miejskim w Radomiu. Pierwotnie znajdował się w granicach murów miejskich otaczających Nowy Radom.

      

 

 

... ulica Grodzka od strony kamienicy starościckiej w kierunku rynku.

Jak widać stare kamieniczki na tym odcinku ulicy Grodzkiej są niezamieszkałe i w złym stanie technicznym – grożą zawaleniem. Po około 100 metrach dochodzimy do celu naszego spacery – rynku.

 

       

W roku 1350 Kazimierz III Wielki dokonał lokacji „Nowego Miasta” z rynkiem i zamkiem otoczonym murem miejskim. Rynek miał kształt prostokąta, z układem ulic wzorowanym na gotyckich miastach niemieckich. Z każdego narożnika rynku wychodziły po dwie ulice plus jedna ze środka po stronie wschodniej (dzisiejsza Rwańska). Taki układ ulic jest zachowany do dnia dzisiejszego.

Poniżej planik rynku z oznaczonymi obiektami.

 

  5. Brama Krakowska        7. Kamienica Starościńska          13. Nowy ratusz        14. Dom Gąski          15. Dom Esterki      16. Kamienica z XIX w.

17. Kamienica z XVII i XIX w.         18. Dom Hoppena z pocz.XIX w.         19. Gmach Kolegium Pijarów       20. Dawny kościół św. Jana Kantego  21. Kamienica z 1823-1824 r.          22. Kamienica z XIX w.        23. Dom Deskura z 1824-1825 r.         24. Kamienica Czarneckich z 1808-1825 r.

25. Kamienica z przełomu XVIII/XIX w.         26. Pomnik Czynu Legionów        27. Fundamenty starego ratusza

 

Jak na większości średniowiecznych rynków, tak i w Radomiu w połowie XIV wieku za czasów króla Kazimierza Wielkiego wybudowano pierwszy ratusz (na planie oznaczony nr 27).

W/g ostatnich badań archeologicznych prowadzonych w obrębie rynku radomskiego odnaleziono fundamenty pierwszego ratusza. Są wykonane z kamienia polnego łączonego zaprawą wapienną.

 

Z rzutu fundamentów wynika, że był to budynek o wymiarach 21m na 10,5 m i stał niecentralnie na placu rynku. Był wybudowany w jego zachodniej części tj. naprzeciwko uliczki prowadzącej do bramy krakowskiej, na wydłużeniu dzisiejszej ulicy Rwańskiej. (pierwszy ratusz na planie oznaczony nr 27).

 

Na początku XVI wieku ratusz był przebudowywany. Został zniszczony podczas najazdu szwedzkiego,odbudowany w roku 1790. Gdy popadł w ruinę został w roku 1818 rozebrany.

Pomocny w lokalizacji miejsca pierwszego ratusza okazał się zachowany rysunek sporządzony przez Samuela Hoppena – aptekarza mieszkającego w kamienicy przy rynku (kamienica oznaczona na planie nr 18).

Rysunek wykonany z okna kamienicy jest zarazem jedynym zachowanym widokiem pierwszego radomskiego ratusza mogącym posłużyć do odtworzenia jego wyglądu.

Nowy ratusz (na planie oznaczony nr 13) który obecnie oglądamy znajduje się po północnej stronie rynku. Został wybudowany w latach 1845 – 1848 według projektu znanego architekta Henryka Marconiego.

 

 

Wybudowany w stylu neorenesansowym, gdzie w dwukondygnacyjnym budynku głównym mieścił się magistrat i mieszkania urzędników. Zaś w parterowej przybudówce znajdował się odwach policyjny. W roku 1852 na wieży zainstalowano zegar i herb miasta.

 

 

 

W ostatnich latach w ratuszu mieściło się Archiwum Państwowe, obecnie po przeprowadzce do nowej siedziby ratusz przejęło miasto.

 

Są plany zagospodarowania obiektu dla potrzeb administracji samorządowej oraz przeniesienia niektórych wydziałów m.innymi Wydziału Spraw Obywatelskich, Wydziału Komunikacji – administracja się rozrasta.

W początkowym okresie całe miasto Kazimierzowskie miało zabudowę drewnianą, a pierwsze domy murowane prawdopodobnie powstały w XVI wieku. Te najstarsze zachowane do dzisiaj pochodzą z XVII wieku. Do nich zaliczamy dwie kamienice zamykające pierzeję rynku od strony północnej - dom Gąski i dom Esterki.

 

 

 

 

 

 

Dom Gąski (na planie zaznaczony nr 14) pod dzisiejszym numerem Rynek 4 wybudował Adam lub Stanisław Gąska będący ławnikiem i działaczem miejskim. Ciekawostką jest, że w tym domu zatrzymał się na kwaterę  król szwedzki Karol Gustaw.

 

W drugiej połowie XVIII wieku funkcjonowała w nim apteka, a w latach 1818-1819 mieściły się tu biura magistrackie, a następnie hurtownia piwa. 

W roku 1953-1955 kamienica otrzymała obecny wystrój fasady.

 

 

Jak głosi legenda kamienica Esterki (na planie oznaczona nr 15) pod dzisiejszym numerem Rynek 5 została wybudowana przez Kazimierza Wielkiego dla ukochanej Esterki.

Z badań wynika, że w rzeczywistości została wybudowana w drugiej połowie XVII wieku w miejscu spalonej przez Szwedów.

 

Została zniszczona w czasie II wojny światowej, pozostałości rozebrane w latach 1956-1960. W to miejsce wybudowano nowy budynek w którym obecnie mieści się Muzeum Sztuki Współczesnej - Oddział Muzeum im.J.Malczewskiego.

 

Uwagi praktyczne:

Muzeum czynne: poniedziałek 8-15;    wtorek,środa,czwartek 9-15;     piątek 10-17;    sobota nieczynne;  niedziela 10-16;

Ostatni zwiedzający może wejść na wystawy godzinę przed zamknięciem muzeum.

     

W czasie mojej wizyty w budynku Esterki można było obejrzeć  stałą wystawę "Zanim powstało miasto - początki Radomia", która pozwala poznać początki dziejów Radomia, zwyczajów mieszkańców tamtych czasów oraz historię poszczególnych okresów powstawania miasta. W gablotach można obejrzeć wiele przedmiotów odnalezionych w czasie prac wykopaliskowych.

            

Po wyjściu z Domu Esterki następne zabytkowe kamienice należące do zachodniej pierzei rynku, pod numerami Rynek 6, 7, 8 9 i 10.

Pierwsza, patrząc od strony  ulicy  Szpitalnej  to  kamienica  nr Rynek 6 (na moim planie oznaczona nr 16), wybudowana w XIX wieku  -  posiada dużą oficynę od ulicy Szpitalnej. Jest odremontowana i mieści się w niej hostel. Następne dwie nie miały tyle szczęścia - oczekują remontu, a są to: kamienica nr Rynek 7 (oznaczona na moim planie nr 17) i Rynek 9 (oznaczona na moim planie nr 18).

... od prawej kamienica Rynek 7, od lewej kamienica Rynek 8.

 

 

Kamienica Rynek 7 jest datowana na XVIII/XIX wiek. Była siedzibą Trybunału Departamentu Radomskiego.

 Natomiast kamienica Rynek 8 pochodzi z początku XIX wieku. Pierwotnie budynek jednopiętrowy został przebudowany w 1896 roku. Mieścił się w nim Sąd Pokoju.

 

W pierzei zachodniej znajdują się jeszcze dwie odremontowane kamienice pod nr Rynek 9 i Rynek 10.    Obie pochodzą z IX wieku - oto one.

 

Pierzeja południowa  to potężny gmach dawnego Kolegium Pijarów pod nr Rynek 11 (na moim planie oznaczony nr 19), oraz dwie kamienice pod nr Rynek 12 (oznaczona na moim planie nr 21) i kamienica pod nr Rynek 13 (oznaczona na moim planie nr 22). 

          

... pierzeja południowa rynku.

Kolegium Pijarów założono w 1682 roku i mieściło się ono w trzech połączonych kamienicach oraz drewnianego kościółka św. Marcina. W roku 1737 ksiądz Antoni Konarski wybudował murowany zespół budynków który w latach 1818-1820 rozbudowano. W czasie rozbudowy dobudowano fronton kolegium z czterema filarami oraz nawy kościoła pw. św.Jana Kantego.

              

Po przejęciu gmachu przez rząd carski  w roku 1864 w gmachu mieściła się szkoła rządowa, a na początku XX wieku Dyrekcja Kolei Państwowych. Później budynek zajmowało Gimnazjum im. Tytusa Chałbińskiego oraz Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. 

Obecnie w budynku mieści się Muzeum im. Jacka Malczewskiego - zwiedzenie Muzeum to fotorelacja na osobną fotorelację.

 

Sąsiadujący z Muzeum budynek Rynek 12 to kamienica zbudowana w 1823-1824 roku z sienią przejazdową sklepioną kolebkowo. Zaś ostatni budynek w pierzei południowej to kamienica pod nr Rynek 13 przebudowana w XIX wieku, posiadająca dekoracyjny gzyms.

Obecnie od strony wschodniej rynku pozostało  jedynie trzy kamienice - oto one.

 

       

... pierzeja wschodnia radomskiego rynku.

 

Na dolnym zdjęciu 

od ulicy Grodzkiej - kamienica Rynek nr 14 zwana domem Deskura  (na moim planie oznaczona nr 23). Została wybudowana w roku 1824-1825. Posiada siedmioosiową fasadę z ryzalitami i pilastrami. 

Z ulicą Rwańską sąsiaduje kamienica Rynek nr 15 (na moim planie oznaczona nr 24). Jest to kamienica wybudowana przez kupiecką rodzinę Czarneckich w roku 1808. Od frontu widać rozalit z balkonem.

 

Pozostała ostatnia kamienica z numerem Rynek 16 (na moim planie oznaczona nr 25) wybudowana na przełomie XVIII i XIX wieku na sklepionych kolebkowo fundamentach średniowiecznych.

Od frontu widać rozalit z balkonem. 

Stan kamienicy grozi zawaleniem.

W centralnej części rynku stoi pomnik Czynu Legionów odsłonięty w roku 1930 podczas IX Zjazdu Legionów Polskich. w roku 1940 pomnik został zburzony przez Niemców i dopiero w roku 1998 jego kopia została ustawiona na rynku w Radomiu.

   

 

         

Przy opracowaniu części 3 korzystałem z Informatora turystycznego Gminy Miasta Radom, wikipedii oraz tablic informatycznych przy obiektach.

Powrót do strony głównej:  

STRONA GŁÓWNA

 

 

Przy opracowaniu części 3 korzystałem z Informatora turystycznego Gminy Miasta Radom, wikipedii oraz tablic informatycznych przy obiektach.

http://radom.city/index.php?n=Grafika.P114

http://www.radom.pl/data/other/najstarsze_radomskie_koscioly.pdf

http://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Wac%C5%82awa_w_Radomiu