Jak
widać na mapce starożytna Olimpia położona jest na zachodnim
Peloponezie, w odległości około 16 km od Morza Jońskiego. Ruszany
więc w trasę – podziwiając po drodze górzyste krajobrazy
Peloponezu.
Przed
godziną 11 jesteśmy w Olimpii która w starożytności od ok. XII
w. p.n.e. była miejscem kultu Zeusa, zaś od 776 roku p.n.e. stała
się miejscem igrzysk olimpijskich. Dzisiaj nowożytna osada liczy
ok.850 mieszkańców, zaś starożytne sanktuarium zostało w roku
1989 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako stanowisko
archeologiczne.
W
części nowożytnej osady znajduje się parking z którego
przechodząc przez kamienny most dochodzimy do kas przed wejściem na
teren stanowiska archeologicznego.
Wstęp
na teren stanowiska archeologicznego jest płatny. Bilet normalny w
2017 roku kosztował 12 euro, zaś ulgowy 6 euro. Bilet ulgowy
przysługuje osobom po 65 roku życia, młodzież i studenci do 18
roku życia wstęp bezpłatny.
Załączam
plan stanowiska archeologicznego z zaznaczonymi obiektami.
1. Północno-wschodnie
propyleje
2. Prytanejon
3. Filepejon– świątynia
Filipa II Macedońskiego
4. Herajon - Świątynia
Hery
5. Pelopejon – grób
legendarnego Pelopsa
6. Nimfajon
7. Metroon – świątynia
Matki Bogów
8. Zanes – brązowe
posągi Zeusa
9. Kryptoportyk z I w.
n.e. łączący Altis ze stadionem;
10. Stadion
11. Sdtoa Echo
12. Gmach Ptolemeusza II
Filadelfosa i Asinoe I
13. Stoa Hestii
14. Budynki hellenistyczne
15. Świątynia Zeusa
16. Ołtarz Zeusa
17. Dar wotywny Achajów
18. Dar wotywny Mikytosa
19. Nike Pajoniosa
20. Gimnazjon
21. Palestra
22. Teokleon –
mieszkania kapłanów 23. Heroon 24. Warsztat Fidiasza 25. Łaźnie Kladeos
26. Łaźnie greckie 27 i 28. Domy gościnne 29. Leonidajon 30. Łaźnie południowe
31. Buleuterion 32. Południowe stoa 33. Willa Nerona 34. Dom romański 35. Skarbce 36. Wzgórze Kronos
Starożytne
sanktuarium Zeusa zlokalizowane jest pomiędzy rzeką Kladoes a
wzgórzem Kronosa. Wchodząc na jego teren po prawej stronie mijamy
pozostałości budowli zwanej gimnazjonem(na planie oznaczona nr 20).
Gimnazjon był kiedyś kompleksem
składającym się z czterech stoi, czyli wydłużonych hal
kolumnowych które były miejscem do ćwiczeń fizycznych, nauki
walki, odpoczynku i schronieniem przed deszczem i słońcem.
W
gimnazjonach również uczono np. sztuk walk i stąd współczesne
szkoły średnie noszą nazwę gimnazjum. W Olimpii wody rzeki
Kladoes zniszczyły północną i zachodnią część kompleksu.
Natomiast po
lewej stronie znajdują się pozostałości domu romańskiego (na
planie oznaczone nr 34) oraz budynku Prytanejonu (na planie
oznaczony nr 2). Był to budynek o wymiarach 32x27 metrów mieszczący
prawdopodobnie w centralnej części ołtarz Hestii symbolizujący
wspólnotę obywateli. Prytanejon zajmowali organizatorzy igrzysk.
Z południową
stoą Gimnazjonu sąsiaduje ogromna budowla Palestry (na
planie oznaczony nr 21). wchodząca w skład gimnazjonu, a będąca
szkołą zapasów, boksu, biegów itp.
Powstał ok. 400 – 300
p.n.e. w formie perystylu otoczonego kolumnami, z wewnętrznym
dziedzińcem. W Olimpii był otoczony porykiem kolumnowym 19 x 19
kolumn doryckich. Tu mieściły się pokoje dla zawodników, sale
ćwiczeń dla bokserów, zapaśników, skoczków i biegaczy.
Naprzeciwko
Palestry znajduje się świątynia Filipa II Macedońskiego tzw.Filipejon (na planie
oznaczony nr 3). Budowla jest datowana na 339 – 300 p.n.e.
Budowla została rozpoczęta
przez Filipa II Macedońskiego, a ukończona przez Aleksandra
Wielkiego.
Budowla
wzniesiona dla uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Cheroneą w 338
roku p.n.e. w której armia macedońska pod wodzą Filipa II
Macedońskiego rozgromiła wojska Ateńczyków, a w efekcie na
korynckim kongresie pokojowym w roku 337 p.n.e. wszystkie miasta (z
wyjątkiem Sparty) uznały zwierzchnictwo króla macedońskiego.
Filipejon
był otoczony kolumnadą 18 kolumn jońskich oraz 9 kolumnami
korynckimi wewnątrz – w środku w głównym pomieszczeniu (naos)
znajdował się posąg Filipa Macedońskiego, Aleksandra Wielkiego.
Skręcamy w
drogę na lewo prowadzącą do stadionu. Przy tej drodze znajduje się
kilka istotnych budowli z różnych okresów starożytności
m.innymi: Herajon - świątynia Hery, Pelopejon,
Nimfajon, Metroon, skarbce.
Z pewnością
jedną z najwspanialszych budowli był Herajon – starożytna
świątynia Hery wybudowana ok. 600 p.n.e. (na planie oznaczona nr
4).
Ufundowali
ją mieszkańcy starożytnego miasta Skillos i była to pierwsza
świątynia wzniesiona na terenie Olimpii. Położona u stóp wzgórza
Kronos, była kilkakrotnie przebudowywana. Prawdopodobnie na początku była to niewielka
świątynia z jednym głównym pomieszczeniem (cellą) do której
dobudowano później skarbiec i kolumnadę.
Obok plan Herajonu –
świątyni Hery.
Oznaczenie:
A –
Perystyl - otoczony kolumnami wewnętrzny dziedziniec
B –
Pronaos – przedsionek przedniej części świątyni
C – Cella
– najważniejsze pomieszczenie świątynni z posągiem Zeusa i
Hery.
D –
Opistodomos – pomieszczenie pełniące funkcję skarbca
E – Baza
posągu Hermesa
Cała
świątynia ma wymiary 19m x 50m i jest ustawiona w osi
wschód-zachód. Do dnia dzisiejszego zachowała się dolna część
świątyni oraz dolne części kolumn. Ciekawostką może być fakt,
że od roku 1936 przy świątyni Hery w Olimpii zapalana jest
pochodnia olimpijska przy pomocy zwierciadła skupiającego promienie
słoneczne i przenoszona przez sztafetę do miejsca rozgrywania
igrzysk olimpijskich. Najdłuższa trasa ze zniczem była w 2008 roku
przed olimpiadą w Pekinie – liczyła 130.000 km i trwała 130 dni.
Na południe
od świątyni Hery znajduje się stanowisko archeologiczne Pelopejon - grób legendarnego Pelosa ( na planie
oznaczone nr 5), a za nim w tzw. świętym gaju (Altis)
wyłaniają się pozostałości starożytnej świątyni poświęconej
Zeusowi tzw. Olimpiejonu (na planie oznaczona nr 15).
Została wzniesiona w
latach 470 – 456 p.n.e. przez mieszkańców zachodniej części
Peloponezu (Elidy) po wojnie peloponeskiej. W ówczesnych
czasach była to największa świątynia na Peloponezie.
Obok jedna z kolumn
świątyni Zeusa Świątynia została zbudowana w stylu doryckim
czego dowodem może być zrekonstruowana kolumna dorycka.
Na podwyższeniu
składającym się z trzech stopni (krepidon) takich kolumn od
frontu i tyłu było po sześć, zaś po bokach po trzynaście.
Kolumny miały po 10 metrów wysokości, a ich średnica na dole
(bazie) wynosiła 2,25 metra.
Cała świątynia miała wysokość 20
metrów, a frontony wschodni i zachodni posiadały bogate dekoracje
rzeźbiarskie z marmuru wydobytego w Paros. Fragmenty tych frontonów
pokażę w dalszej części przy zwiedzaniu muzeum archeologicznego w
Olimpii.
Wewnątrz świątyni
znajdowały się trzy pomieszczenia: w przedniej części przedsionek(pronaos), następnie najważniejsza część świątyni (cella) w której był ustawiony posąg Zeusa, zaś na tyłach
świątyni było pomieszczenia skarbca (opistodomos).
Olimpia ruiny świątyni Zeusa. Przed przedsionkiem znajdowało się
miejsce wyłożone sześciokątnymi płytami z marmuru, w którym
zwycięzcom igrzysk zakładano na głowę wieńce laurowe.
Rzeźba Zeusa wykonana
przez Fidiasza w V wieku p.n.e. była zaliczana przez starożytnych
Greków do siedmiu cudów świata. Nic dziwnego, był to ogromny
posąg o wysokości ponad 13 metrów przedstawiający Zeusa
siedzącego na tronie. Szatę i włosy wykonano ze złota, obnażone
części ciała z kości słoniowej, tron z drewna cedrowego
wykładanego hebanem i szlachetnymi kamieniami.
Posąg stal w świątyni
przez ok. 800 lat. Po zakazie przeprowadzania igrzysk olimpijskich,
został wywieziony do Konstantynopola, gdzie w pożarze zaginął. Do
dzisiaj zachowały się jedynie przedstawienia posągu na monetach
oraz opisach literackich.
Przy drodze do stadionu
mijamy Nimfajon ( na planie oznaczony nr 6) wybudowany ok. 160
p.n.e. Znata także jako otwarta, półkolista nisza Heroda Attyka ze
zbiornikiem w części dolnej.
W półokrągłej niszy
były umieszczone posągi, a pośrodku owalnego zbiornika stał
marmurowy posąg byka. Woda była doprowadzana akweduktem ze źródła
oddalonego o 4 km. Ze zbiornika była rozprowadzana po sanktuarium.
Wzdłuż drogo do
stadionu, równolegle do wzgórza Kronos znajdują się stanowiska
skarbców (na planie oznaczone nr 35), zaś naprzeciwko Nimfajonu
znajduje się stanowisko dawnego ołtarza Zeusa ( na planie oznaczone
nr 16)
Ołtarz Zeusa służył
do składania ofiar. Rząd skarbców u podnóża wzgórza Kronos był
budowany na przestrzeni wieków XVII – V p.n.e. przez poszczególne
miasta greckie, między innymi Sikon, Syrakuzy, Epidammos, Cyrena
Gela i inne. Budynki miały formę małych świątyń, a w ich
wnętrzach przechowywano cenne wota dla Zeusa.
Przy skarbcach stałMetroon (na planie oznaczony nr 7). Była to dorycka świątynia
z kolumnadą 6 x 11 kolumn poświęcona matce bogów Rei.
I tak oto doszliśmy do
budowli zwanej Kryptoportyk (na planie oznaczona nr 9) który łączy
święty gaj ze stadionem. To zadaszone wejście na stadion
wybudowano w III w. p.n.e.
W Świętym Gaju, tuż
przed Kryptoportykiem w tzw. Zanes ustawionych było 16
posągów Zeusa wykonanych z brącu. Były ufundowane z kar
nałożonych na zawodników za oszukiwanie podczas zawodów.
Do dzisiaj nie zachował
się żaden z nich – pozostały jedynie dolne postumenty ( na
planie oznaczone nr 8).
Na każdym postumencie
zachowały się napisy z nazwiskami zawodników oraz charakter
naruszenia za które został ukarany – było to ostrzeżenie dla
innych zawodników.
My wchodzimy na stadion
olimpijski położony u stóp wzgórza Kronos. Ten obecny stadion
jest trzecim z kolei stadionem.
Pierwsze dwa były usytuowane bliżej
Świętego Gaju lecz na skutek przybywania świątyń i innych
obiektów ostatecznie w V w. p.n.e. stadion przesunięto w obecne
miejsce i wyposażono w trybuny na ok. 45 tys. miejsc (na planie
oznaczony nr 10). W poł. IV wieku obecny stadion został odgrodzony
od Świętego Gaju stoe Echo (na planie oznaczona nr 11).
W tej małej miejscowości
Olimpii odbywały się począwszy od 776 roku p.n.e. co cztery lata
Igrzyska Olimpijskie podczas których na jeden miesiąc przed
rozpoczęciem oraz w czasie ich trwania obowiązywał święty pokój
tzw. Ekechejria). Udział w zawodach mogli brać jedynie
mężczyźni nieobciążeni przestępstwem.
Igrzyska trwały
początkowo tylko 1 dzień, a jedyną konkurencją był wyścig na
jedną długość stadionu tj. około 192 metry. Potem, w miarę
dodawania następnych konkurencji – przedłużono je do pięciu
dni. Nagrodami dla zwycięzców w początkowym okresie były wieńce
a później również wynagrodzenie pieniężne.
Starożytne igrzyska trwały do roku 393 n.e., w którym to roku
zostały zniesione przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego z uwagi na
pogański charakter i liczne przypadki łamania regulaminu przez
zawodników.
Dopiero w roku 1896 zapoczątkowano w Atenach nowożytne
igrzyska olimpijskie.
Alejką, pośród
postumentów stawianych przez zwycięzców poszczególnych
konkurencji idziemy wzdłuż ruin Stoe Echo (na planie oznaczona nr
11) i Stoe Hestii (na planie oznaczona nr 13) do następnego
ciekawszego obiektu jakim na pewno jest Willa Nerona (na planie
oznaczona nr 33).
Willa Nerona powstała na
części zniszczonej Stoe Hestii. Była domem mieszkalnym z wieloma
pokojami i wejściem od strony zachodniej. Została zlokalizowana
przez archeologów na podstawie odnalezionej w tym miejscu ołowianej
rury instalacji wodnej z pieczęcią stempla cesarskiego Nerona„NER.AVG”.
Idąc od domu Nerona w
kierunku wschodnim znajdujemy wiele obiektów dawnego sanktuarium
Zeusa takich jak Buleuterion składający się z czterech części
(na planie oznaczony nr 31) , łaźnie południowe ( na planie
oznaczone nr 30), oraz jeden z największych budynków w sanktuarium
– Dom Gościnny tzw. Leonidajon (na planie oznaczony nr 29).
Leonidajon był
wybudowany ok. 300 roku p.n.e. w formie prostokąta o wymiarach 75 x
81 metrów z otoczoną kolumnadą jońską i z dziedzińcem
wewnętrznym z kolumnadą dorycką. Nazwa pochodzi od imienia
budowniczego Leonidasa z Naxos, a sama budowla była hotelem dla
dostojniejszych pielgrzymów i turystów przybywających na igrzyska
olimpijskie.
Pomiędzy Leonidajonem a
Palestrą istniał bardzo ważny dla sanktuarium Zeusa budynek -
warsztat Fidiasza ( na planie oznaczony nr 24).
Fidiasz był zaproszony z Aten do
Olimpii w celu wykonania posągu Zeusa który miał stanąć w
świątyni Zeusa.
Działo się to w czasie kiedy Fidiasz został z
powodów politycznych wyrzucony z Aten, za rzekome zawłaszczenie
złota i kości słoniowej przy budowie posągu Ateny.
Posąg Zeusa powstawał
właśnie w tym budynku. W V wieku .n.e. pracownię przekształcono
we wczesnochrześcijańską bazylikę.
Chodząc po starożytnym
stanowisku archeologicznym Olimpii starałem się pokazać
istotniejsze jego fragmenty. Oczywiście itnieje tu wiele innych
mniej lub więcej odkopanych fragmentów różnych budowli jak domy
mieszkalne, łaźnie , mieszkania kapłanów oraz wiele fragmentów
kamiennych wydobytych w czasie prac archeologicznych których nie
sposób wszystkich pokazać. Na koniec jeszcze kilka zdjęć takich
budowli.
W ramach wykupionego
łączonego biletu warto po zwiedzeniu stanowiska archeologicznego
Olimpii odwiedzić Muzeum Archeologiczne znajdujące się obok.
Muzeum Archeologiczne
zostało otwarte w 1886 roku i zgromadzono w nim wiele oryginalnych
obiektów wydobytych podczas prac wykopaliskowych.
W tym miejscu trzeba
wspomnieć, że oglądane wcześniej stanowisko archeologiczne przez
wieki było zasypane zwałami ziemi. Jedni uczeni twierdzą, że
Święty Gaj ze wszystkimi obiektami zniszczyło trzęsienie ziemi i
wylew przepływającej obok rzeki Kladeos, drudzy że nastąpiło to
po trzęsieniu ziemi i wysokiej fali tsunami.
Co
zniszczyło starożytną Olimpię jest dla przeciętnego turysty
mniej istotne, natomiast faktem jest, że w w roku 1766 ruiny
sanktuarium Zeusa odkrył przypadkowo brytyjski antykwariusz.
Pierwsze prace
wykopaliskowe rozpoczęto w 1828 roku i są kontynuowane z przerwami
do dnia dzisiejszego.
Znajdowane przedmioty
wzbogacają wiedzę o starożytnej Olimpii oraz powiększają zbiory
Muzeum Archeologicznego. W klimatyzowanych, dużych salach
odnajdziemy całe spektrum obiektów od marmurowych posągów
zdobiących kiedyś świątynie i aleje Świętego Gaju, po pamiątki
grobowe, naczynia gliniane, elementy uzbrojenia, narzędzia, figurki
wotywne itp.
Największe wrażenie
wywołują złożone z kawałków całe fragmenty zdobiące świątynie
Zeusa czy Hery. Przykładem może być fronton zachodni i wschodni
świątyni Zeusa.