W czasie pobytu na Peloponezie będącym najbardziej greckim regionem Grecji, a zarazem najbardziej na południe oddaloną część kontynentalną tego państwa odwiedziłem kilka miejscowości będących z całą pewnością kolebką greckiej kultury starożytnej pełnej stanowisk archeologicznych, w większości wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

 

    

Na półwyspie Peloponez pokazałem w fotorelacjach takie miejscowości jak: Korynt, Epidaururos, Mykeny , Nafplio i Olimpię. W tej fotorelacji zapraszam do obejrzenia następnego stanowiska archeologicznego, ale tym razem położonego w Środkowej Grecji, a tą miejscowością będą DELFY zawdzięczające swą sławę głównie wyroczni – Pytii.

 

Z Półwyspu Peloponez do Delf jedziemy przez nowoczesny most wantowy Rio-Andirio im. Charilaosa Trikupisa wybudowanego w 2004 roku nad Zatoką Patraską po stronie zachodniej, a Zatoką Koryncką po stronie wschodniej.

 

     

Most ma długość 2883 metry, został wybudowany w najwęższej części cieśniny pomiędzy miejscowościami Rio i Andirio – stąd jego nazwa Rio-Andirio. Przejazd mostem jest płatny i wynosił w 2017 roku 13 euro od samochodu osobowego i 65 euro od autokaru. Po przejechaniu przez most skręcamy w drogę i po ok. 112 km dojeżdżamy do Delf. Droga prowadzi wzdłuż Zatoki Korynckiej z pięknymi widokami na zatokę.

 

 

Obecnie Delfy są małą miejscowością liczącą ok. 900 mieszkańców obok której znajduje się starożytne stanowisko archeologiczne. Z wykopalisk wynika, że już w epoce mykeńskiej mieszkali na tym terenie ludzie. Delfy wspominał Homer nazywając je Pytho z racji wyroczni Pytii. My parkujemy autokar i ruszamy na stanowisko archeologiczne.

 

Delfy jako miasto nigdy nie miały wielkiego znaczenia, a jedynie zasłynęło dzięki wyroczni ze świątyni Apollina znajdującej się w świętym kręgu na zboczu Góry Parnas.

 

Obok załączam mapkę stanowiska archeologicznego z zaznaczonymi ważniejszymi obiektami:

 

1. Muzeum Archeologiczne w Delfach

2. Rynek rzymski

3. Brama do Świętego Kręgu

4. Święta Droga

5. Baza byka Corciresiego

6. Spartański pomnik Egospotamos

7. Pomnik Nvarchi Sparty (bitwa pod Egospodami)

8. Posągi z Milziade (Bitwa o Maraton)

9. Baza konia trojańskiego

10. Pomnik króla Argosa

11. Posągi z Argolis

12. Podstawa posągów

13. Skarbiec Knidnian

14. Skarbiec Sicion

15. Skarbiec Siphnians

16. Skarbiec Teb

17. Pępek Świata

18. Skarbiec Aten

19. Bouleuterion - dom zgromadzeń

20. Skała Sybilii

21. Sfinks z Nassi

22. Skarbiec Koryntu

23. Stoa Ateńczyków

24. Południowa wielokątna ściana (mur)

25. Świątynia Apollina

26. Filar Prusjana

27. Ołtarz Chians

28. Platea Tripod

29. Wota Daochos

30. Pomnik Auriga

31. Donario di Cratero

32. Teatr

33. Stadion

 

 

Jednak dla lepszego wyobrażenia jak wyglądało kiedyś sanktuarium Apollina poniżej dwa zdjęcia – makieta sanktuarium znajdująca się w Muzeum Archeologicznym Delf, oraz obraz sanktuarium w Delfach namalowany w 1894 roku przez Alberta Tovmairea.

 

 

 

 

Zanim jednak wejdziemy na stanowisko archeologiczne trzeba wykupić bilet wstępu łączony pozwalający zwiedzić również Muzeum Archeologiczne . Bilet w 2017 r, kosztował : normalny – 12 euro; ulgowy 6 euro.

 

Bezpośrednio za dawną bramą zaczyna się brukowana tzw. Święta Droga ( na planie oznaczona nr 4), która wspina w kształcie litery "Z" lekko pod górkę aż za Świątynię Apollina. Po obu stronach drogi stały kiedyś posągi ze złota, marmuru i brązu ustawiane przez poszczególne miasta lub słynnych tamtego świata dla upamiętnienia kultu tego miejsca.

 

 

Po posągach pozostało bardzo niewiele – kilkadziesiąt podstaw. Między innymi ustawione było 36 posągów z brązu podarowanych przez z Korfu – figury te zrabował Neron. Jedną z tych figur udało się odnaleźć w czasie wykopalisk i obecnie znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Delfach.

A pierwotnie było ich tu bardzo dużo, sam cesarz Neron zrabował ich ponad 500 sztuk, a inni nie byli gorsi. Na odcinku do pierwszego zakosu po obu stronach Świętej Drogi znajduje się największe skupisko skarbców. Obiekty na tym odcinku są oznaczone numerami od 5 do nr 16.

 

W skarbcach składowano wszystkie ofiarowane przedmioty przyniesione w darze dla boga Apollina. Same skarbce były budowane przez poszczególne miasta-polisy. Każde z polis budowało skarbiec który swą wielkością i wystrojem miał świadczyć o jego bogactwie.

 

     

Większość skarbców była budowana bezpośrednio po zakończonych wojnach i wtedy wyposażano je łupami zdobytymi na wojnie.

 

Swoje skarbce miały prawie wszystkie większe miasta, między innymi Ateny, Teby, Siphnians, Korynt. Poniżej pozostałości skarbców dwóch starożytnych miast greckich Citium i Siphnians (na planie nr 14 i 15).

 

 

Obecnie najważniejszym skarbcem dającym wyobrażenie o pozostałych jest odbudowany skarbiec Ateńczyków (na planie oznaczony nr 18), wybudowany po wygranej przez Ateńczyków nad Persami  bitwie pod Maratonem w 490 r. p.n.e.

 

Skarbiec Ateńczyków został zrekonstruowany z marmurów które odnaleziono w czasie wykopalisk. Jedynie kilka widocznych jaśniejszych fragmentów to repliki zastępujące oryginały które umieszczone są w Muzeum Archeologicznym w Delfach. Takim sposobem również w Muzeum można obejrzeć oryginały tej budowli.

 

 

Ciekawostką może być fakt, że uważne oko zauważy na marmurach wyryte inskrypcje. Są to pisane informacje o wygranych bitwach, uczestnikach, mieście fundującej dany skarbiec – cenne źródło informacji o tamtych czasach.

Tuż przed tym skarbcem, na zakosie drogi można zobaczyć replikę rzymską „Pępka świata” - oryginalny znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Delfach.

Wg wierzeń greckich Zeus wyznaczył omphalos czyli pępek świata, wypuszczając ze wschodu i zachodu dwa orły które przelatując jednakową odległość właśnie w tym miejscu się spotkały.

 

     

 

 

Na podstawie wykopalisk jest wiadomo, że pierwszy „Pępek Świata” z VIII wieku p.n.e. nie istnieje, natomiast ten z Muzeum w Delfach pochodzi z ery hellenistycznej.

Po minięciu Skarbca Ateńczyków (na drugim zakosie w jego połowie) znajduje się tzw. Skała Sybilli (na planie oznaczona nr 20). Jest to miejsce gdzie wg mitu swe proroctwa wyśpiewywałaHerofile (córka Zeusa i Lamii) – pierwsza sybilla (wieszczka przepowiadająca przyszłość). Różniła się tym od Pytii, że nie odpowiadała na zadawane pytania lecz wypowiadała ogólne przepowiednie.

Jest to marmurowa rzeźba o wysokości 2,22 metra, datowana na 560 p.n.e. przedstawiająca mityczną postać z głową kobiety, ze skrzydłami z piór ptaków, oraz tułowiem lwicy.

 

Pierwsze fragmenty rzeźby wykopano podczas wykopalisk w 1860 r., zaś pozostałą znaleziono w 1893 r. Całość kolumny i posągu wynosiła 12,5 m.

 

Na drugi zakosie Świętej Drogi dochodzimy do muru poligonalnego (sześciokątnego) – na planie oznaczony nr 24. Mur przetrwał do naszych czasów w stanie oryginalnym. Jego drugi poziom pochodzi z czasów rzymskich.

 

 

Na murze poligonalnym można dostrzec liczne zachowane inskrypcje w postaci wykutych drobnym pismem wiadomości pozostawianych przez pielgrzymów – można powiedzieć, że była to taka starożytna gazeta. Upamiętniano najważniejsze informacje dotyczące osób które tu przybywały, ważne wydarzenia które się zdarzały w całym państwie, a nawet informacje o niewolnikach którzy byli przez właścicieli uwolnieni a Apollo nadał im prawo człowieka wolnego.

 

Wchodząc po schodkach przy murze pentagonalnym dochodzimy do najważniejszej części sanktuarium - Świątyni Apollina (na planie oznaczona nr 25).

   

 

 W tym miejscu w czasach średniowiecza znajdowała się wioska o nazwieKastri a mieszkańcy tej wioski wykorzystywali marmur po zniszczonym sanktuarium Apollina do budowy własnych mieszkań. Dopiero w roku 1893 archeologowie ustanowili w tym miejscu stanowisko archeologiczne , w wyniku czego wioska Kastri została przeniesiona w inne miejsce. 

 

 

 

Podchodząc schodami warto zwrócić uwagę na duży ołtarz Chians mający wymiary 8,60 x 5 i wysokość 4 m (na planie oznaczony nr 27). Na ołtarzu były  składane ofiary podczas uroczystości dziękczynnych.

 

 

 

Z inskrypcji wynika że został zbudowany z pieniędzmi Chian, którzy otrzymali w zamian prawo do tego, aby mogli najpierw zapytać wyrocznię, nie czekając w kolejce - takie starożytne przekupstwo.

 

 

 

 

Pierwsza Świątynia Apollina wybudowana w VII wieku p.n.e. spłonęła w roku 548 p.n.e. Jej pozostałości zostały wmurowane w późniejszą świątynię, Pomimo że nowa była cała z kamienia również spłonęła. Ponownie odbudowana przetrwała do końca starożytności. Jej wymiary to 23,8 x 60,3 m otoczone kolumnadą (6 x 15 szt). W środku znajdowały się ołtarze Posejdona i Hestii, omfalos (środek świata) oraz pomieszczenie adyton w którym mieściła się przepowiednia.

W świątyni Apollina  kapłanka Pytia siedząca na trójnogu udzielała odpowiedzi na zadawane pytania.

 

Zapytania mogli kierować jedynie mężczyźni po dokonaniu oczyszczenia w źródle i oczywiście po złożeniu przyniesionych ofiar.

Początkowo wyrocznia działała jedynie jeden dzień w roku w dniu 7 lutego tj. w dzień urodzin Apolla. Wraz z uzyskaniem coraz większej popularności pielgrzymi mogli zadawać pytania w każdy siódmy dzień miesiąca między lutym a listopadem. W Delfach wyrocznią mogła zostać jedynie kobieta z tej miejscowości, nie posiadać fizycznych ułomności oraz musiała zachowywać wstrzemięźliwość seksualną.

Początkowo wieszczkami były nastoletnie dziewice, w późniejszym okresie zastąpiły je kobiety w wieku 50 lat. W czasie największej popularności wyroczni były aż trzy wieszczki. Dwie brały udział w ceremoniach, trzecia stanowiła wsparcie.

 

A tak sobie wyobrażali wyrocznię Pytię na swoich obrazach patrząc od lewej: John Maler Colier, Jacek Malczewski i John William Gotward.

 

 

Przechodzimy na ostatni zakos Świętej Drogi biegnącej po północnej stronie Świątyni Apollina i schodami przy tzw. Donario di Cratero (na planie oznaczone nr 31) podchodzimy w kierunku dobrze zachowanego obiektu jakim jest teatr.

 

W ścianie, która graniczy z tarasem Świątyni Apollina widać prostokątną niszę. Z zachowanej inskrypcji wiadomo że znajdował się tu posągi z brązu przedstawiające „Polowanie Alekssandro”.

 

 

    

Dobry widok na ten obiekt jest ze schodów prowadzących do teatru. Na dolnym zdjęciu widać na pierwszym planie Donario di Cratero, Świętą Drogę oraz Świątynię Apollina.

 

 

Na tarasie ponad Świątynią Apollina znajduje się dobrze zachowany teatr mogący pomieścić nawet 5000 widzów. To w nim w czasie igrzysk pytyjskich widzowie oglądali i oceniali słynnych poetów i dramaturgów. Jak wszystkie teatry greckie z tamtych czasów, ten również miał doskonałą akustykę.

 

 

 

 

 

 

Podchodząc w kierunku położonego najwyżej stadionu, oglądając się do tyłu można podziwiać wspaniały widok na główne sanktuarium Apollina na tle gór. Nie jest trudno zauważyć czemu starożytni Grecy wymyślili właśnie w tym miejscu środek świata (pępek świata).

 

Pomimo dość silnego słońca szybko podchodzimy kilkaset metrów pod górę, przy okazji podziwiając widoki na Parnas. Z drugiej strony góry, znajduje się duże Centrum Narciarskie.

 

 

 

 

Po 15 minutach podchodzenia jesteśmy przy punkcie widokowym z widokiem na stadion w Delfach na którym organizowane były igrzyska pytyjskie ku czci boga Apollina.

Były to drugie co do ważności po igrzyskach olimpijskich w Olimpii wydarzenie o charakterze religijno-sportowym w starożytnej Grecji.

 

    

Igrzyska pytyjskie odbywały się od roku 582 p.n.e. co cztery lata w połowie cyklu olimpijskiego - czyli dwa lata po ostatnich igrzyskach olimpijskich a dwa lata przed kolejnymi. W odróżnieniu od innych igrzysk, tu w Delfach oprócz zawodów sportowych odbywały się konkursy muzyczne, dramatyczne, recytacje, malarskie – zwycięzcy otrzymywali wieniec wawrzynowy z liści laurowych.

 

 

I tak oto zakończyliśmy spacer po stanowisku archeologicznym w Delfach, schodzimy tą samą Świętą Drogą co wchodziliśmy. Pora odwiedzić pobliskie Muzeum Archeologiczne które będzie uzupełnieniem spaceru po sanktuarium Apollina.

Zdecydowana większość eksponatów, to oryginały zgromadzone w czasie wykopalisk – warte zobaczenia, tym bardziej że większość została zrabowana i jest rozproszona po wielu muzeach świata.

 

W 14-tu galeriach są prezentowane najcenniejsze znaleziska z różnych okresów. Z okresu powstawania sanktuarium zgromadzono figurki mykeńskie, dary wotywne w postaci tarcz kreto-cypryjskich, figurki zwierząt, biżuterię.

 

 

 

 

Do najważniejszych obiektów znajdujących się w Muzeum na pewno zaliczyć trzeba posągi bliźniaków tj. postaci dwumetrowej wysokości (kurosi) – Kleobis i Biton reprezentujących wczesny okres archaiczny. Na bazach obu kurosów widnieje sygnatura Polimedesa z Argos (610-580 p.n.e.), oraz nie mniej dużego Sfinksa o którym pisałem wcześniej przy zwiedzaniu sanktuarium.

 

 

Zwiedzając sanktuarium oglądaliśmy przy Skarbcu Ateńczyków kopię "Pępka świata", zaś w jednej z sal wystawienniczych możemy zobaczyć odkopany jego oryginał.

 

Ogromne zainteresowanie zwiedzających wzbudzają rzeźby z frontonów świątyń I skarbców, odnalezione przez archeologów i wyeksponowane na ścianach w muzeum. Poniżej kilka z nich.

 

 

 

 

Skarbiec wybudowany był z marmuru paryjskiego w formie jednoizbowego budynku z fasadą wspartą na dwóch kariatydach – podporach architektonicznych w formie kobiet dźwigających na głowach ozdobny gzyms, najprościej mówiąc taka kobieca kolumna.     

Fragmenty tej jednej z najładniejszej budowli w Delfach  zostały odkopane w 1894 roku, między innymi fragment pokazanej wyżej Kariatydy.

W Muzeum Archeologicznym w Delfach oprócz pokazanych w mojej fotorelacji zainteresowani znajdą wiele innych eksponatów np. rzeźby z różnych okresów sanktuarium, ceramikę, wyroby z brązu i wiele, wiele innych fragmentów pochodzących z wieloletnich wykopalisk. Na koniec jeszcze kilka zdjęć.

 

           

                        ... tancerki delfickie.                                                                                                       ... posąg Antinousa.

 

...  kadzielnica z brązu z 469-450 p.n.e.

 

 

 ... ceramika " Apollo i czarny ptak"

 

... posągi z czasów rzymskich.

W tym miejscu mała ciekawostka, zwiedzający muzea greckie zauważają, że wiele posągów nie ma głów – powód jest prosty. Starożytni Grecy byli praktyczni i oszczędni, gdy zmieniali się władcy, zmieniała się polityka starym posągom utrącano głowy a w ich miejsce dorabiano głowy nowych ulubieńców zmieniając również inskrypcje na cokołach. Trzeba przyznać, że świetny pomysł – ile by w Polsce można zaoszczędzić na nowych pomnikach.

 

Powrót do strony głównej:   STRONA GŁÓWNA