Wycieczka w dniu 26 kwietnia 2012r.
Stary Sącz już w roku 1224 był kasztelanią, a 10 lutego 1257 r. otrzymał prawa miejskie, a gród zwany Sączem w roku 1268 został lokowany na prawie magdeburskim.
Geograficznie miasto położone jest w środku Kotliny Sądeckiej, na wysokości ok. 320 m n.p.m. Kotlinę otaczają wznoszące się na wysokość ok. 150 m nad jej poziomem wzgórza poza którymi widać m.innymi pasmo Jaworzyny Krynickiej i Radziejowej.
Samo miasto leży w widłach dwóch rzek - Dunajca i Popradu. Położenie w kotlinie najlepiej obrazuje zdjęcie wykonane z Miejskiej Góry (420 m n.p.m.
Stary Sącz posiada wiele cennych zabytków które przetrwały od czasów średniowiecza, a sam układ zabudowy uznawany jest za zabytek klasy I.
Najlepszym tego przykładem jest układ i wygląd rynku, od którego proponuję rozpocząć zwiedzanie. Przemawia za nim dogodny dojazd (droga nr 969 Stary Sącz-Krościenko-Szczawnica), zlokalizowany na rynku płatny parking oraz duża baza gastronomiczna.
Zabudowa murowana jaką dzisiaj widać w okolicach rynku powstała po roku 1795 kiedy ogromny pożar strawił większą część domów drewnianych, w tym również stojący na rynku ratusz.
Ratusz nigdy nie został odbudowany, a jego kopię wybudowaną na podstawie zachowanych planów można oglądać w Miasteczku Galicyjskim w Nowym Sączu. (relacja z tego miasteczka w osobnej relacji - Nowy Sącz-Miasteczko Galicyjskie
Chyba trochę szkoda że ratusz nie wrócił na swoje pierwotne miejsce bo stojąc w Starym Sączu jeszcze bardziej urozmaiciłby to miasteczko. Poniżej pozwoliłem sobie wykonać fotomontaż - rynek Starego Sącza mniej więcej wyglądałby tak:
Powierzchnia rynku zbliżonego do kwadratu wynosi ok. jednego hektara. Od roku 1861 pokrywa go charakterystyczny bruk z otoczaków, które w roku 2007 zostały wymienione na nowe. Ułożono ponad milion nowych.
Pierwotnie rynek był otoczony 26 domami, obecnie w czterech pierzejach jest ich 22. W związku z tym zmieniona została numeracja domów. Dla lepszego prześledzenia historii budynków przedstawiam plan rynku z naniesioną nową numeracją domów. ( w nawiasach stara numeracja)
Pierzeje rynku są dokładnie zwrócone ku czterem stronom świata. Z każdego rogu rynku odchodzą po dwie uliczki.
Ostatni ratusz wybudowany w 1750r spłonął w 1795 r i już nigdy nie został odbudowany. Z tego okresu pozostała jedynie studnia i posadzone przy ratuszu w 1877r lipy. Pod jedną z nich odpoczywa moja żona.
Sama studnia została zbudowana w 1848r. Większość domów wokół rynku jest parterowa, niektóre posiadają podcienia z szerokich okapów.
Pierwotnie jak wcześniej wspomniałem w/g spisu domów z 1699r wokół rynku było 26 działek budowlanych.
W dzisiejszej zabudowie brak dwóch budynków po wschodniej stronie rynku oznaczonych w nawiasie na moim planie jako 1 i 2.
Uległy one rozbiórce na początku XXw w związku z poszerzaniem ul. Krwawej (obecnie ul. Jana Pawła II).
Również budynki oznaczone na moim planie jako 13 i 14 (w nawiasie) uległy rozebraniu. W ich miejscu obecnie istnieje tzw. rynek maślany (targowisko stałe)
Na zdjęciu poniżej pokazałem wszystkie obecne domy w/g nowej numeracji po stronie wschodniej rynku - patrząc od lewej strony do prawej nr 1, 2, 3, 4, 5 i 6.
Każdy z tych budynków ślicznie odnowionych ma bogatą historię. Najbardziej okazałe to nr 5 i 6 - Oto ich historia na podstawie źródeł dostępnych w internecie:
Budynek nr 5.(drugi od lewej) - z początku był to dom parterowy, w XXw. dobudowane zostało piętro. Pod koniec XIX w. mieścił się w nim żydowski szynk,a w następnych latach była oberża Glińskich słynna z "Fortunki" czyli gry podobnej do ruletki.
Obecnie jest siedzibą Centrum Kultury i Sztuki im. Ady Sari.
Budynek nr 6 (pierwszy po prawej) - Jest jedynym budynkiem który przetrwał pożar z 1795 r. Kamieniczka w stylu barokowym jest kryta gontem i zwana jest domem Na Dołkach.
Przed wojną żydowska rodzina Steireidów prowadziła w nim winiarnię. Obecnie znajduje się w nim Muzeum Regionalne im. Seweryna Udzieli.
Po stronie południowej rynku zachowały się jedynie cztery budynki - patrząc od lewej strony wg nowej numeracji nr 7, 8, 9 i 10.
... tu pierzeja południowa rynku.Widok z tarasu restauracji Marysieńka.
... tu pierzeja południowa rynku. Widok ze środka placu rynkowego.
Jak wspominałem pierwotnie stały tu jeszcze dwa budynki które dochodziły aż do ul. Farnej - dzisiejszej Kazimierza Wielkiego. Jeden z nich nosił nazwę "Pod Baranami" a to z uwagi że posiadał kolumny w formie baranich głów podtrzymujące dach.
Obecnie w tym miejscu znajduje się tzw.rynek maślany, gdzie można zaopatrzyć się w świeże owoce, grzyby oraz inne produkty regionalne.
..... tu rynek maślany widziany z tarasu restauracji Marysieńka.
Wszystkie budynki części południowej posiadają urocze podcienia chroniące przed opadami atmosferycznymi, a w lecie również przed słońcem.
Po stronie zachodniej rynku zachowały się wszystkie budynki - patrząc od lewej strony wg nowej numeracji nr 11, 12, 13, 14, 15, 16 i 17.
Budynek nr 11 rozpoczyna pierzeję zachodnią od strony ul. Królowej Jadwigi i jest on najlepiej zachowanym domem z podcieniami. Od ponad 100 lat znajdują się w nim lokale handlowe. W jego wnętrzu zachowały się piwnice oraz drewniane belkowe stropy.
Budynek nr 12 - sąsiaduje z budynkiem poprzednio opisanym. Pierwotnie w tym miejscu stał w XVIIIw dom rodziny Drozdeckich w którym mieścił się sklep mięsny.
W roku 1890 nowy właściciel go rozebrał, a na jego miejscu wybudował obecnie stojący murowany piętrowy z tarasem na piętrze od strony rynku tworzącym podcienie.
Jak widać obecnie w tym budynku znajduje się reatauracja "Marysieńka" - gdzie można na tarasie, podziwiając rynek zjeść dobry obiad.
Budynek nr 16 - obecnie w budynku znajduje się gospoda starosądecka w której również można się posilić. Karczma zajmuje podłużne wąskie pomieszczenie zakończone od strony ul.Staszica ogródkiem piwnym.
Budynek nr 17- Ciekawą historię ma ostatni w budynek znajdujący się po zachodniej stronie rynku.
Jest to budynek narożny sąsiadujący z ul. Jagielońską.
Posiada trójspadowy dach na którym umieszcona jest wieżyczka zakończona chorągiewką z datą 1895r.
Budynek został wybudowany przez gminę w 1865 r. na potrzeby strażnicy miejskiej i poczty. Dobudowano wieżyczkę z dzwonkiem i stąd jego nazwa domu "Pod dzwonkiem".
Władze miasta wynajmowały pomieszczenia na wyszynk i handel alkoholem.
W czasie wojny to stąd wywożono starosądeczan do obozów zagłady,o czym informuje tablica w podcieniach budynku. Obecnie znajduje się w nim między innymi Bar Kawowy.
